Οι ιστορίες των καλικάντζαρων προέρχονται από πολύ παλιά, από αρχαίες ελληνικές δοξασίες, που με διάφορες παραλλαγές ανάλογα με την περιοχή, σώζονται ως λαϊκοί μύθοι μέχρι τις μέρες μας. Σύμφωνα με τη λαϊκή δοξασία, κατά το δωδεκαήμερο μεταξύ των Χριστουγέννων και των Φώτων, τις μέρες που τα νερά είναι «αβάφτιστα», οι καλικάντζαροι βγαίνουν από τη γη για να πειράξουν τους ανθρώπους και να τους ανακατέψουν τα σπίτια, διότι τους αρέσουν τα παιχνίδια και οι αταξίες.Ορισμένες εκδοχές, θέλουν τον μύθο των καλικάντζαρων να έχει τις ρίζες του στην αρχαία ελληνική μυθολογία περί των Σατύρων και του Πάνα, άλλες στους μύθους περί των Κενταύρων, και κάποιες άλλες από την νεώτερη φαντασία των Ελλήνων εξ’ αφορμής αρχαίων μύθων. Η ονομασία καλικάντζαροι, κατά την επικρατέστερη ερμηνεία του Κοραή (Άπαντα Δ’), με την
οποία αργότερα συμφώνησαν και πολλοί άλλοι, προέρχεται από το επίθετο «καλός» και την λέξη «κάνθαρος».

Για τον Νικόλαο Πολίτη, πατέρα της ελληνικής λαογραφίας και καθηγητή Μυθολογίας και Ελληνικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, οι καλικάντζαροι είναι πλάσματα της νεοελληνικής μυθολογίας εξ’ αφορμής αρχαίων μύθων και μεταγενέστερων παραδόσεων. Αφορμή για τη δημιουργία τους έδωσαν οι μεταμφιέσεις που γίνονταν στη διάρκεια των εορτών. Διάφορα όμως στοιχεία που αφορούν στην προέλευση, στη μορφή και στη δράση αυτών των δαιμονίων, κάνουν πολύ πιθανό τον συσχετισμό τους με τους νεκρούς που κατά την κοινή πίστη, σε μιαν ορισμένη εποχή επιστρέφουν για μικρό χρονικό διάστημα στον κόσμο των ζωντανών.

Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως οι ψυχές των νεκρών που έβρισκαν την πόρτα του Άδη ανοιχτή, ανέβαιναν στον επάνω κόσμο και τριγύριζαν σε αυτόν δίχως έλεγχο και περιορισμούς.

Πολύ αργότερα οι Βυζαντινοί γιόρταζαν το δωδεκαήμερο μεταξύ Χριστουγέννων και των Φώτων, με μουσικές, τραγούδια και μασκαρέματα. Οι μασκαράδες, έχοντας τα πρόσωπα τους καλυμμένα, επιδίδονταν σε πειράγματα και φάρσες, χωρίς ενδοιασμούς. Έτσι, χωρίς ντροπή, πείραζαν τον κόσμο στους δρόμους, έμπαιναν απρόσκλητοι στα ξένα σπίτια –ακόμα και από τις καμινάδες- και αναστάτωναν τους νοικοκυραίους με τους χορούς και τα πειράγματα τους, τσιμπολογούσαν απτόητοι τα γιορτινά εδέσματα που είχαν φτιάξει οι νοικοκυρές και όταν τελείωναν πήγαιναν στο παρακάτω σπίτι! Και όλα αυτά έως τον Μεγάλο Αγιασμό των Φώτων, όπου οι εορτασμοί σταματούσαν και οι άνθρωποι ησύχαζαν.

Η εκδοχή αυτή ενισχύεται από τη δοξασία των Φαρασιωτών της Καππαδοκίας για τους μνημοράτους, δηλαδή τους πεθαμένους. Πιστεύουν ότι οι νεκροί γύριζαν τις νύχτες του Δωδεκαημέρου στους δρόμους και μπαίνουν στα σπίτια από τις καμινάδες, γι’ αυτό και καίνε λιβάνι στη φωτιά, για να φύγουν. Έτσι τα δαιμόνια του δωδεκαημέρου είναι οι ίδιες οι κήρες (ψυχές που κατοικούν στον ‘Αδη) οι οποίες, όπως πίστευαν οι αρχαίοι Αθηναίοι, κατά τη γιορτή των Ανθεστηρίων, που ο Άδης ήταν ανοιχτός επέστρεφαν στον κόσμο και με διάφορους τρόπους ενοχλούσαν τους ανθρώπους.

Ο φόβος για τους καλικάντζαρους έκανε τους ανθρώπους – ιδιαίτερα των αγροτικών περιοχών – να χρησιμοποιούν διάφορες μεθόδους για να τους κρατούν μακριά. Το κοινό στοιχείο σε όλες τις περιπτώσεις ήταν πάντα η φωτιά, που προσπαθούσαν να κρατούν αναμμένη σε όλη τη διάρκεια του Δωδεκαήμερου. Εκεί άλλοι έριχναν αλάτι ή ένα παλιό παπούτσι ώστε οι κρότοι και η μυρωδιά να αποτρέψουν τα δαιμονικά.

Σε πολλές περιοχές κάνουν και το πάντρεμα της φωτιάς. Κόβουν ξύλα από ορισμένα δένδρα, καρποφόρα κυρίως και τα τοποθετούν ζευγαρωτά στο τζάκι. Στα Άγραφα για παράδειγμα διαλέγουν ξύλο αγριοκερασιάς για το στοίχειωμα της νοικοκυράς και κέδρινο ξύλο για το στοίχειωμα του νοικοκύρη και τα βάζουν χλωρά στη φωτιά για να καούν. Στη Β. Ελλάδα και τον Πόντο ανάβουν την παραμονή των Χριστουγέννων μεγάλες φωτιές στο μεσοχώρι, τις πλατείες των χωριών αλλά και σε υψώματα γύρω από αυτό.

Το έθιμο της τοποθέτησης ενός κορμού στο τζάκι την παραμονή των Χριστουγέννων συναντάται και στις υπόλοιπες χώρες των Βαλκανίων (Βουλγαρία, Σερβία, Αλβανία) αλλά και σε πολλές ευρωπαϊκές  (Ιταλία, Γαλλία, Πορτογαλία, Αγγλία, Ιρλανδία, Γερμανία, Λετονία).

Ο Ν. Πολίτης αναφέρει ότι μεγάλες φωτιές ανάβονται τα Χριστούγεννα πάνω στα υψώματα των βουνών και στις Σκανδιναβικές χώρες, το Τιρόλο και την Τρανσυλβανία. Οι φωτιές αυτές καθώς και τα κεριά που ανάβουν στα σπίτια την νύχτα των Χριστουγέννων, αποτελούν σύμβολο υγείας και ευτυχίας και συνδέονται με τον εορτασμό της επιστροφής του ήλιου αφού στις 21 Δεκεμβρίου έχουμε το χειμερινό ηλιοστάσιο.
http://www.letsfamily.gr/el/articles/apo-poy-exei-proelthei-o-mythos-peri-kalikantzaron