Ολα άρχισαν όπως αρχίζουν όλα. Με την παρουσία μιας γυναίκας. Πολλά χρόνια πριν, στα μέσα της δεκαετίας του ’70, στο προαύλιο ενός λυκείου στον Χολαργό, δύο φίλοι, μαθητές, τότε, με αριστερές απόψεις και άριστες ακαδημαϊκές επιδόσεις, ο ένας διάσημος διασκεδαστής, τώρα, και ο άλλος βουλευτής, είχαν εκνευριστεί.
 Ενας τύπος τον οποίο δεν ενέκριναν είχε ξεκινήσει να βγαίνει με μια φίλη που αμφότεροι ενέκριναν. Είχε έρθει η ώρα να τελειώσει η ευγένεια και να αρχίσουν οι δραστικές λύσεις: Εγραψαν έναν μακροσκελή, τεκμηριωμένο και γεμάτο μουσικές παραπομπές λίβελο κατά των Beatles, τον έστειλαν σε δημοφιλές περιοδικό της εποχής και έβαλαν από κάτω την υπογραφή του εχθρού τους, μαζί με το
τηλέφωνο και τη διεύθυνσή του. Η εκδίκηση ήταν σαρωτική: Για μήνες το θύμα έπαιρνε οργισμένες επιστολές και δεχόταν τηλεφωνήματα γεμάτα οργή για το θράσος αμφισβήτησης που επέδειξε στις παγκόσμιες σταθερές του μουσικού γούστου. Η κοπέλα επηρεάστηκε από την αρνητική δημοσιότητα όπως όλοι οι άνθρωποι μοιραία επηρεάζονται. Οι δύο φαρσέρ ήξεραν καλά τι έκαναν, ακόμη και αν τότε απουσίαζε η ορολογία: έδιναν ένα βροντερό παράδειγμα trolling, χρόνια προτού εφευρεθεί ο όρος. Πρωτοπορία.
Δεν υπάρχει ακριβής ορισμός για τα trolls. Και ό,τι υπάρχει, το βρίσκεις μόνο στο Ιnternet. Θα μπορούσαν να είναι «κάποιοι χρήστες του Διαδικτύου με πονηρά προκλητικές, σκόπιμα ανόητες ή επιτηδευμένα εκτός θέματος θέσεις και απόψεις σε μια online ανοιχτή κοινότητα, όπως ένα φόρουμ συζήτησης, μια ταχυδρομική λίστα, ένα chat room ή ένα μπλογκ με πρωταρχική πρόθεση να προκαλέσουν και να ερεθίσουν άλλους χρήστες ή να επιφέρουν διαταραχή σε μια διαδικτυακή συζήτηση για οποιοδήποτε θέμα και να πετύχουν μια αλυσίδα αντιδράσεων από άλλους χρήστες». Αυτό μας λέει τουλάχιστον η Wikipedia για μια έννοια που έχει πάρει το όνομά της από τον συνδυασμό μιας μεθόδου ψαρέματος με δόλωμα και του ενοχλητικού άσχημου και πονηρού πλάσματος της σκανδιναβικής μυθολογίας. Και ψάρεμα υποψήφιων θυμάτων και ενόχληση. Πιο εύστοχο δεν γίνεται.

Σκεφτείτε μια παρέα – κανονική, όχι διαδικτυακή – με πολλές απόψεις και όρεξη για δημιουργική διαφωνία. Ξαφνικά κάποιος με δυνατή φωνή επαναλαμβάνει διαρκώς ενοχλητικά σχόλια προς έναν από την ομάδα. Κατόπιν στρέφεται σε κάποιον άλλον. Τα σχόλιά του δεν έχουν καμία λογική, απλώς είναι συνεχή, εκνευριστικά, προσβλητικά. Αλλά και ο εκνευρισμός τέχνη είναι. Επειτα από λίγο το καταφέρνει. Η κουβέντα έχει ξεχαστεί, η ψυχραιμία έχει χαθεί, το μόνο που μετράει είναι ποιος θα επικρατήσει στον όχλο. Ο δυνατότερος, ο εξυπνότερος ή ο πιο ψύχραιμος; Ανεξαρτήτως έκβασης, ο νικητής είναι το troll, αυτός που εκτροχίασε την κουβέντα από την ανταλλαγή απόψεων στην επικράτηση των ενστίκτων.

Κάποια ημέρα, πριν από λίγο καιρό, στο κέντρο της Αθήνας γινόταν μία από τις συνηθισμένες μάχες, με πρωταγωνιστές χημικά, δακρυγόνα, αστυνομική βία. Τότε ακριβώς, η τραγουδίστρια Ελλη Κοκκίνου, ζώντας στον ροζ κόσμο του λάιφσταϊλ, αποφάσισε να κάνει την παρέμβασή της στον κόσμο μέσω Τwitter: «Φοβερή κίνηση στο κέντρο, απαράδεκτο» τιτίβισε (σε άπταιστα greeklish ασφαλώς) προς τους χιλιάδες followers, ενοχλημένη από τη λάθος πλευρά της ελληνικής καθημερινότητας. Λίγο μετά προφανώς το είχε μετανιώσει, καθώς η περίεργη άποψη της σύγχρονης Μαρίας Αντουανέτας για την πραγματικότητα είχε δεχθεί χιλιάδες άγαρμπες, προσβλητικές και πάνω από όλα ειρωνικές επιθέσεις.

Το μυστικό κρύβεται στην ειρωνεία. Η μόδα της εποχής, η hipster προσέγγιση των πραγμάτων, επιβάλλει ειρωνεία μέχρι τέλους, που καθιστά όσους συνομιλητές παίρνουν πολύ στα σοβαρά τον εαυτό τους ιδανικά θύματα για ψάρεμα. Πρόσωπα όπως τον Μιχάλη Χρυσοχοΐδη, ο οποίος όταν πριν από λίγες ημέρες ομολογούσε – προς υπεράσπισή του – το διάσημο και αυτοκτονικό πολιτικά «δεν διάβασα το μνημόνιο» ούτε που μπορούσε να φανταστεί το μέγεθος των αντιδράσεων. Διότι στο Internet δεν μετράει το παρελθόν σου, μετράνε οι τηλεγραφικές, έξυπνες και αφοριστικές απόψεις σου. Και αν αυτές δεν συμφωνούν με τη μάζα, τότε κάτι κακό σε περιμένει.

Μιλώντας για ειρωνεία, η μεγαλύτερη, που αφορά τον κλάδο των ΜΜΕ, προέκυψε από κάποια ανώνυμα trolls με παιγνιώδη διάθεση και καλή σκηνοθετική ματιά. Πριν από λίγο καιρό κάποιοι δημοσίευσαν κάπου, σε μια γωνίτσα του Διαδικτύου, μια είδηση τόσο απίθανη, που θα μπορούσε να είναι αληθινή, μια ιστορία για κουραμπιέδες με κοκαΐνη που εμφανίστηκαν σε μια κηδεία. Η είδηση τα είχε όλα: Ενα κύκλωμα ναρκωτικών από τη Βουλγαρία, 60 κιλά από το πιο «κινηματογραφικό» ναρκωτικό της αγοράς και μια κηδεία. Ηταν τόσο καλή δε η είδηση, που αναπαράχθηκε από δεκάδες σελίδες ηλεκτρονικών ΜΜΕ, ενώ έπαιξε και στα δελτία ειδήσεων προτού αποκαλυφθεί πως δεν ήταν παρά ένα πανέξυπνο ψέμα. Παρόμοια ιστορία σε παγκόσμιο επίπεδο είχε συμβεί και με μια ομοφυλόφιλη ακτιβίστρια από τη Συρία που «κρατούνταν όμηρος από ενόπλους και οι συγγενείς της ανησυχούσαν για τη ζωή της». Η είδηση έφθασε μέχρι τα γρανάζια του Reuters και η πάντα πρόθυμη ιντερνετική φιλανθρωπία συγκέντρωσε 15.000 συμπαραστάτες προτού αποκαλυφθεί πως ένας αμερικανός φοιτητής στη Σκωτία είχε αποφασίσει να «τρολάρει» όλον τον κόσμο γράφοντας μια είδηση κατασκευασμένη από το μυαλό του. Το κατάφερε.

Πριν από λίγο καιρό ο συγγραφέας Χρήστος Χωμενίδης, έπειτα από χιλιάδες διαφωνίες στον όχι και τόσο διαλλακτικό μικρόκοσμο του Internet και ενώ βρισκόταν στο εξωτερικό, έμαθε μια πολύ περίεργη είδηση: τον θάνατό του. Το ελληνικό Διαδίκτυο, αρχικά υπόγεια, στη συνέχεια βοηθούμενο και από την αναξιοπιστία αρκετών επιπόλαιων ΜΜΕ, αναδημοσίευσε μια είδηση που προφανώς κάποιος εχθρός των απόψεων του Χωμενίδη αποφάσισε να διαδώσει. Δεν ήταν η πρώτη φορά, σίγουρα δεν ήταν και η τελευταία. Λίγες ημέρες αργότερα το παγκόσμιο ιντερνετικό χωριό έγραφε για τον θάνατο του Τζον Μπον Τζόβι μέχρι ο ίδιος να το διαψεύσει χαμογελαστά. Παλαιότερα στη θέση του είχαν βρεθεί οι Eminem, Νάταλι Πόρτμαν, Τσάρλι Σιν, Μπιλ Κόσμπι, την προηγούμενη εβδομάδα ήταν η σειρά της τραγουδίστριας Αντέλ. Ολοι τους πληροφορήθηκαν τον θάνατό τους και όλοι τους είχαν τη μοναδική ευκαιρία να απαντήσουν όπως ο Μαρκ Τουέιν, όταν το 1897 μια εφημερίδα είχε γράψει πως είχε πεθάνει: «Η είδηση του θανάτου μου που δημοσιεύσατε είναι αρκετά υπερβολική».

Ο Χρήστος Χωμενίδης δεν το πήρε τόσο αψήφιστα και ανακοίνωσε πως θα κυνηγήσει νομικά όσους το έκαναν. Οπως λέει η ειδική περί νομοθεσίας Internet δικηγόρος Ελενα Σπυροπούλου: «Το trolling μπορεί να ξεφύγει από το όριο του νόμου όταν τα σχόλια γίνονται προσβλητικά για κάποιο πρόσωπο με οποιονδήποτε τρόπο: Είτε δημοσιεύοντας προσωπικά στοιχεία κάποιου (παραβίαση προσωπικών δεδομένων) είτε θίγοντας ένα πρόσωπο (εξύβριση, δυσφήμηση ή και συκοφαντική δυσφήμηση)». Για αυτόν τον λόγο υπάρχει και η γραμμή SafeLine, η οποία λειτουργεί ως διαμεσολαβητής ανάμεσα στον πολίτη που δέχεται επίθεση και στη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος. Το 2010 η γραμμή είχε δεχθεί 4.204 κλήσεις, το 2011 η τάση ήταν αυξητική, κάτι που – αν δεν καταρρεύσει ο κυβερνοχώρος – θα συνεχιστεί και το 2012. Το δικαίωμα για προσφυγή στη Δικαιοσύνη ασφαλώς και υπάρχει, αυτό που απουσιάζει είναι η πιθανότητα νίκης. Μοιάζει πιο εύκολο να αδειάσεις έναν ωκεανό με ένα ποτήρι, από το να νικήσει κάποιος – όσο διάσημος και ορεξάτος και εκδικητικός και να είναι – «το Internet». Η ιστορία επιστρέφει πάλι σε μια παλιά μάχη, αυτή κατά της ανωνυμίας. Αμήχανη η πολιτεία μπροστά στις δομές του Διαδικτύου, προσπαθεί να νομοθετήσει κατά της ανωνυμίας, μια μάχη εκ προοιμίου χαμένη, στην απεραντοσύνη ταυτοτήτων, συμπεριφορών (μακιαβελικών και μη) και (καφενειακών ή μη) απόψεων.

Ολα αυτά, όμως, ίσως να ακούγονται αστεία. Διότι μερικές φορές η ίδια η πραγματικότητα, η επικαιρότητα, η πολιτική ανικανότητα και η κατάσταση των πραγμάτων φαίνεται να μας κοροϊδεύουν κατάμουτρα, κάνοντας το καλύτερο, πιο αποτελεσματικό, βασανιστικό και εκνευριστικό trolling όλων των εποχών. Και ας μην το προσπαθούν. Αυτό είναι και το χειρότερο.


* Δημοσιεύθηκε στο BHMagazino στις 5 Φεβρουαρίου 2012