«Δεν ήταν ανάγκη», «Τι πήγες κι έκανες;», «Να μην πάμε με άδεια χέρια». Το δώρο είναι κάτι που πάντα θα το περιμένεις. Εστω κι αν αμέσως μετά θα ψάχνεις διακαώς την κάρτα αλλαγής
Aη Βασίλης δεν υπάρχει. Αυτό το έχουμε εμπεδώσει. Οπότε κάθε χρόνο τέτοια εποχή πέφτει σε εμάς ο κλήρος να δώσουμε τα καλύτερα δώρα και, αν είμαστε τυχεροί, να λάβουμε και μερικά. Οπως, όμως, όλες οι ψυχολογίες, έτσι και εκείνη των δώρων είναι πολύπλοκη και κρύβει δεύτερες σκέψεις, απωθημένα χρόνων, καταπιεσμένους έρωτες ή και υπόγεια μηνύματα ότι όλα έχουν τελειώσει σε μια
σχέση. Κοινωνιολόγοι, ανθρωπολόγοι, οικονομολόγοι και πωλητές προσπαθούν να εξηγήσουν γιατί είναι τόσο σημαντικό και συνάμα αγχωτικό να δίνουμε και να λαμβάνουμε μικρά ή μεγάλα πακέτα με πλουμιστό περιτύλιγμα και άγνωστο περιεχόμενο.
Ο γάλλος κοινωνιολόγος Μαρσέλ Μος ασχολήθηκε πολύ με τη σημασία των δώρων και κατέληξε ότι «στην πραγματικότητα ένα δώρο δεν είναι ποτέ δώρο. Ενέχει πάντα την υποχρέωση τόσο να το δεχτείς όσο και να το ανταποδώσεις». Πίσω, λοιπόν, από αυτή τη φαινομενική έκφραση άδολης αγάπης, ελλοχεύουν πολλά: ο άτακτος σύζυγος θα πάρει κάτι ακριβό στη γυναίκα του για να θολώσει τα νερά. Ο επίδοξος εραστής θα κάνει ακριβώς το ίδιο για να κατακτήσει το αντικείμενο του πόθου του. Ενας πατέρας που θα τάξει αυτοκίνητο στον γιο του, φτάνει μόνο να περάσει στο πανεπιστήμιο. Η ιστορία τού δούναι και λαβείν χάνεται στα βάθη των αιώνων: από τότε που οι άνθρωποι δημιουργούσαν κοινωνίες, πόνταραν στο χαρτί της ανταλλαγής. Αφηναν τρόφιμα ή κάποιες άλλες ύλες που τους περίσσευαν στα όρια της δικής τους γης, με την ελπίδα ότι εκείνοι που θα τα έπαιρναν θα τοποθετούσαν με τη σειρά τους κάτι άλλο.

Η «πληγή των δώρων»

«Οι πιο γενναιόδωροι άνδρες μιας φυλής είχαν και τις περισσότερες πιθανότητες να διαιωνίσουν το είδος τους – οι γυναίκες πάντα εκτιμούσαν τους ανοιχτοχέρηδες. Αλλωστε, η προσφορά φαγητού με αντάλλαγμα το σεξ είναι και πρακτική που ακολουθούν με μεγάλη επιτυχία οι πιο στενοί συγγενείς μας, οι χιμπατζήδες» παρατηρεί ο ανθρωπολόγος Θεόφιλος Καραχάλιος.

Στις αρχές του 20ού αιώνα, στις 31 Δεκεμβρίου του 1905 για την ακρίβεια, η εφημερίδα «Εστία» φιλοξενούσε άρθρο με τον δυσοίωνο τίτλο «Η πληγή των δώρων», όπου, μεταξύ άλλων, έγραφε: «Το δώρον δημιουργεί υποχρεώσεις εκεί που δεν πρέπει και παρεχόμενον αδικαιολογήτως, “έτσι για το καλό” και κατά τυφλήν συνήθειαν, διδάσκει εις τους δωροδόχους την ιδέαν του άκοπου κέρδους». Θεωρώντας ότι η συνήθεια αυτή, μαζί με τη γυναικεία μόδα, «τείνει να υποδουλώση την ανθρωπότητα, δημιουργούσα υπό διαφόρους εκφάνσεις την κοινωνικήν δυστυχίαν», ο συντάκτης κλείνει με την ευχή να καταργηθεί. Εκατό χρόνια αργότερα, με την κρίση να σου κόβει τα φτερά, η ευχή του κινδυνεύει να πραγματοποιηθεί. Πόσο πιο απρόσωπες, όμως, θα ήταν οι ανθρώπινες σχέσεις χωρίς δώρα;

Δώρο σημαίνει χρόνος

Τον παλιό καλό καιρό, τότε που υπήρχαν λεφτά, συγγενείς, σύζυγοι και φίλοι παραβγαίνανε στο ποιος θα κάνει το πιο ακριβό δώρο. Τώρα που η τιμή πέφτει, ο άνθρωπος χωρίς φαντασία και ευαισθησία ξεμπροστιάζεται πολύ πιο εύκολα. Υπάρχουν άνθρωποι που μας ξέρουν χρόνια και πάντα θα μας φέρουν το πιο λάθος πράγμα και κάποιοι που μας γνωρίζουν ελάχιστα και θα πέσουν διάνα στις επιθυμίες μας. Γιατί συμβαίνει αυτό; «Οι παλιοί εφησυχάζουν, οι καινούργιοι είναι σε εγρήγορση. Διαλέγω δώρο για σένα σημαίνει ασχολούμαι, αφιερώνω χρόνο. Σε παρατηρώ, βλέπω τι σου αρέσει, αν δεν έχεις τρύπες στα αφτιά δεν θα σου πάρω σκουλαρίκια. Σου δίνω προσοχή όταν μιλάς, θα πατήσω πάνω σε μια ανάγκη σου. Για παράδειγμα, αν σε ανύποπτο χρόνο αυτός που σου αρέσει σου πει ότι θέλει να πάρει μια ταμπακέρα που χωράει λιγότερα τσιγάρα απ’ ό,τι ένα πακέτο με σκοπό να ελαττώσει το κάπνισμα και εσύ του την αγοράσεις, έχεις κερδίσει πόντους» μας λέει η Αννα Κακουδάκη, πωλήτρια σε πολυκατάστημα στο κέντρο της Αθήνας.

Υστερα, όμως, έρχεται και το βγαλμένο απ’ τη ζωή ρεμπέτικο τραγούδι που λέει «τι μου τη χάρισες αυτή την ταμπακέρα (…) αφού στο βάθος θέλεις να με κάνεις πέρα», για να επιβεβαιώσει ότι πολλές φορές ένα δώρο μπορεί να δηλώσει όχι την ενίσχυση, αλλά και το τέλος μιας σχέσης.

Πριν από λίγο καιρό, μια φίλη συνειδητοποίησε ότι ο γάμος της έπνεε τα λοίσθια όταν ο άνδρας της τής έδωσε το δώρο επετείου μέσα σε μια χαρτοσακούλα. Μια άσπονδη φίλη μού χάρισε το δώρο που της είχα κάνει πριν από δύο χρόνια. Ισως να μην ήταν απλά αμέλεια, αλλά ένα ξεκάθαρο μήνυμα αδιαφορίας. Είναι τα λεγόμενα δώρα του τέλους της σχέσης.

Το χιούμορ παίζει ρόλο

Οσο για το χιούμορ, μπορεί να αποδειχθεί σωτήριο, αξιοποιώντας τον μπαλαντέρ της κάρτας αλλαγής, ένα εύρημα που κάνει τη βιομηχανία των δώρων πιο ευέλικτη, αλλά και πιο κυνική: ο καλύτερός μου φίλος μού έπαιρνε πάντα CDs και βιβλία, που θεωρούνται ασφαλείς επιλογές. Τα βιβλία είχαν τίτλους όπως «Τα πάντα για το ΦΠΑ» και τα CDs «Ποντιακά κάλαντα» ή best of σκυλοτραγουδιστών. Με την κάρτα αλλαγής έπαιρνα πράγματα που ήθελα, αφού πρώτα με είχε κάνει να γελάσω.

Στην 90s κομεντί με τον Στιβ Μάρτιν «Ο μπαμπάς της νύφης», η νύφη κοντεύει να ακυρώσει τον γάμο επειδή ο μέλλων σύζυγός της είχε το θράσος να της χαρίσει ένα μπλέντερ. «A blender???» ούρλιαζε, θεωρώντας ότι ο ρομαντισμός είχε ήδη πεθάνει, ενώ εκείνος σκεφτόταν ότι αφού λατρεύει τους φρουτοχυμούς, θα το εκτιμούσε. Οι αντικρουόμενοι κόσμοι ανδρών και γυναικών δεν συναντιούνται ποτέ.

Από τον δούρειο ίππο, το δώρο-παγίδα του Οδυσσέα, ως τις μέρες μας, οι άνθρωποι περιμένουν κάτι που θα τους αλλάξει τη διάθεση. Κάτι που θα κάνει την καρδιά τους να χτυπήσει δυνατά, όσο διαρκεί το ανυπόμονο σκίσιμο ή η τελετουργική αφαίρεση ενός χαρτιού περιτυλίγματος. Είναι από τα λίγα πράγματα που σε γυρίζουν πίσω στην παιδική σου ηλικία. Και αυτό μόνο αρκεί.