Η Αλιέντε δεν είναι ο θηλυκός Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες. Είναι, όμως, μια δυναμική γυναικεία λογοτεχνική πένα. Η χιλιανή συγγραφέας μιλάει για τη «φυλή» της, το «δημιουργικό σεξ» και το φαινόμενο «Πενήντα αποχρώσεις του γκρι»

Προτού επικοινωνήσω μαζι της για τη συνέντευξη στο BHmagazino θυμήθηκα ότι ο επίσης χιλιανός συγγραφέας, Ρομπέρτο Μπολάνιο, είχε χαρακτηρίσει κάποτε τη λογοτεχνία της «αναιμική» και «ετοιμοθάνατη». Ο συμπατριώτης της στη δεύτερη πατρίδα της, τις ΗΠΑ, και βαρύ πυροβολικό της λογοτεχνικής κριτικής, Χάρολντ Μπλουμ, την είχε αποκαλέσει «κακή συγγραφέα». Εναν διάττοντα αστέρα, καταδικασμένο να περάσει στη λήθη μόλις εκπνεύσει η εποχή στην οποία μεσουράνησε. Θα μπορούσε κανείς να φανταστεί τη μικροσκοπική αυτή Λατίνα στον όμορφο κήπο της στο
Σαν Ραφαέλ της Καλιφόρνιας, εκεί που της αρέσει να ποζάρει περιστοιχισμένη από κατακόκκινα τριαντάφυλλα, να ανασηκώνει τους ώμους και να μειδιά με μεγαλοσύνη, αλλά και με νόημα: «Το γεγονός ότι ορισμένοι πιστεύουν ότι όταν πουλάς πολλά βιβλία δεν είσαι καλός συγγραφέας αποτελεί προσβολή για τους αναγνώστες και όχι για τον συγγραφέα...». Ο αριθμός τους είναι πλέον σταθερά οκταψήφιος σε κάθε νέο πόνημά της. Στο εσωτερικό του σπιτιού τα βραβεία συσσωρεύονται, κοντεύουν να φτάσουν τα 30. Τελευταίο στη λίστα το Hans Christian Andersen Literature Award, που της απονεμήθηκε το 2011 από τους γητεμένους Δανούς.
Εχει συγγραφικό έργο, χρήματα, αναγνώριση. Στις φωτογραφίες που παραθέτει στην ιστοσελίδα της ποζάρει πάντα γελαστή και συνήθως αγκαλιά με τους Μπαράκ Ομπάμα, Δαλάι Λάμα, Κριστίνα Κίρχνερ, Αντόνιο Μπαντέρας, Τζέρεμι Αϊρονς, μεταξύ άλλων μεγάλων προσωπικοτήτων, και φροντίζει να ορθώνει πάντα περήφανα το μικρό ανάστημά της στο πλευρό τους. Το πιο σημαντικό επίτευγμά της, ωστόσο, είναι η οικογενειακή εστία που έχει χτίσει – κυριολεκτικά – γύρω της. Αυτή που της αρέσει να αποκαλεί «my tribe», δηλαδή «η φυλή μου» ή, κατά το λαϊκότερο, «η φάρα μου». Εμείς οι Ελληνες ίσως και να μπορούμε να φανταστούμε την εικόνα, οι Αμερικανοί, από την άλλη, όχι και τόσο: Ο δεύτερος σύζυγός της, ο θετός γιος του, ο δικός της γιος, οι γυναίκες των δύο τελευταίων (οι οποίες ερωτεύτηκαν και είναι πλέον ζευγάρι), τα τρία εγγόνια, η χίπισσα φίλη, οι λεσβίες βουδίστριες που υιοθέτησαν το παιδί της ναρκομανούς κόρης (του συζύγου β΄)... Ολοι σε κοντινή απόσταση ασφαλείας, όπως σε κάθε παραδοσιακή χιλιανή οικογένεια. «Εχουμε μόνο ό,τι δίνουμε» είναι το μότο της. Τα μέλη της «φυλής», πάντως, δεν διαθέτουν καθόλου «παραδοσιακές» ιστορίες ζωής, αλλά τις έχουν εμπιστευτεί αμαχητί στον αδιαμφισβήτητο «φύλαρχο», την Αλιέντε. Δεν χρειάζεται λοιπόν να ξεμυτίσει από το κατώφλι της για να αφουγκραστεί τον κόσμο και να βρει ενδιαφέρουσες ιστορίες να αφηγηθεί. Οχι επειδή βαραίνουν την πλάτη της τα 70 χρόνια της. Οι κοντινοί της άνθρωποι ανέκαθεν αποτελούσαν την έμπνευση για τα 19 βιβλία της.

Πρώτα ζω, μετά γράφω

«Τα βρώμικα ρούχα πλένονται στο σπίτι» λέει μια χιλιάνικη παροιμία που αγαπά να μνημονεύει, αλλά όχι και να εφαρμόζει στη ζωή και στη λογοτεχνία της η Ιζαμπέλ Αλιέντε. Στο παρθενικό «Σπίτι των πνευμάτων» (1982), η έμπνευση προήλθε από τη ζωή του παππού της και των θείων της στο Σαντιάγο της Χιλής, όπου έζησε αφότου ο πατέρας της εγκατέλειψε την οικογένεια, στα τρία της χρόνια. Στην «Εύα Λούνα» (1987) συμπεριέλαβε εμπειρίες της από τη νομαδική ζωή της μαζί με τον διπλωμάτη πατριό της σε Βολιβία και Μέση Ανατολή. Στο «Επουράνιο σχέδιο» (1991), έχοντας πλέον πολιτογραφηθεί Καλιφορνέζα από το 1988, περιέγραψε την τρικυμιώδη ζωή του δεύτερου συζύγου της, Γουίλι. Στην «Πάουλα» (1995) προσπάθησε να ξορκίσει τον απρόσμενο θάνατο της κόρης της μόλις στα 28 της χρόνια. Μέχρι το πιο πρόσφατο πόνημά της, «Το τετράδιο της Μάγια», που θα κυκλοφορήσει την προσεχή Τετάρτη και στην Ελλάδα, και στο οποίο σειρά έχει τώρα η γενιά των εγγονιών της και μια ιστορία που θυμίζει σε κάποια σημεία αυτή της κόρης του αμερικανού συζύγου της, η οποία πέθανε εν τέλει χαμένη στον κόσμο των ναρκωτικών. Είναι η ιστορία μιας 16χρονης η οποία μπλέκει με ουσίες και «ύποπτες παρέες και ζει χωρίς ηθικούς φραγμούς, βυθισμένη στην αθλιότητα». Θα καταφύγει σε ένα νησάκι της Χιλής, όπου ύστερα από πολλές περιπέτειες θα σωθεί από μια παρέα γυναικών και θα καταλήξει να βρει τον εαυτό της.

«Η κοπέλα αυτή, η Μάγια, μοιάζει πολύ με τα εγγόνια μου» λέει η Αλιέντε στο BHmagazino. «Με ενδιαφέρει η νέα γενιά γιατί ζω ανάμεσα σε παιδιά και εφήβους και ανησυχώ πολύ για αυτούς. Ζουν σε έναν επικίνδυνο κόσμο και δεν μπορώ να τους προστατεύσω. Είναι εκτεθειμένοι στην πορνογραφία, στη βία, στο έγκλημα, στα ναρκωτικά, στο αλκοόλ κτλ. Αλλά, ευτυχώς, είναι πιο έξυπνοι, περισσότερο πληροφορημένοι και “συνδεδεμένοι” από οποιαδήποτε άλλη γενιά στην Ιστορία, οπότε είμαι αισιόδοξη για το μέλλον: Θα είναι πιο αποτελεσματικοί στη διαχείριση του κόσμου από τους γονείς τους και τους παππούδες τους». Μέχρι αυτό να επιτευχθεί τελεολογικά, είναι σίγουρο ότι η Αλιέντε θα βάλει ένα χεράκι για να βοηθήσει την κατάσταση.

Οπως γράφει στην αυτοβιογραφία της «Ολες οι μέρες» (εκδ. Ωκεανίδα), ήταν και μάλλον εξακολουθεί να είναι παρεμβατική στη ζωή των αγαπημένων της. Μια χιλιανή μάνα, μια «κακιά πεθερά», η οποία πήγαινε απροειδοποίητα στο σπίτι του γιου και της γυναίκας του (ένα ζευγάρωμα που η ίδια προξένεψε στο κάτω κάτω) για να στρώσει χαλιά ή να αλλάξει τη διαρρύθμιση κατά το δοκούν. Από «ενδιαφέρον», από «αγάπη». Από καλοσύνη. Είναι άραγε η αγάπη που μοιράζει στους γύρω της, όπως η αγάπη εν γένει, ελεύθερη από τη συναισθηματική ιδιοτέλεια ή από την αδύναμη θέληση που δεν τολμά να παρακάμψει τις ηθικές «γραφές;». Η Ιζαμπέλ Αλιέντε ξέρει πώς να απαντήσει: «Κάποιες φορές η καλύτερη μορφή καλοσύνης είναι η ειλικρίνεια. Στη μικρή “φυλή” μου αγαπάμε ο ένας τον άλλον και συμπεριφερόμαστε με καλοσύνη, όταν όμως χρειάζεται ερχόμαστε σε αντιπαράθεση. Μπορούμε να πούμε την αλήθεια, γιατί γνωρίζουμε ότι ο άλλος είναι σε θέση να την ακούσει».

Σεξ στον δρόμο της ψυχής

Η αλήθεια είναι ότι η λογοτεχνία της Ιζαμπέλ Αλιέντε δεν είναι του επιπέδου του «τιτάνα» της λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας και του μαγικού ρεαλισμού της, Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες. Με αυτόν έσπευσαν να τη συγκρίνουν όταν εμφανίστηκε στα γράμματα ως πολλά υποσχόμενη το 1982. Το «Σπίτι των πνευμάτων», το οποίο έγινε αργότερα και ταινία, ήταν ένα πολύ δυναμικό ντεμπούτο και άξιζε όλους τους επαίνους. Τα βιβλία που ακολούθησαν δεν θεωρήθηκαν εξίσου καλά, εξαιτίας των μελοδραματικών αποχρώσεών τους και της ίσως υπερβολικά φεμινιστικής οπτικής τους, η οποία έβλεπε παντού στερεοτυπικές ανδρικές συμπεριφορές. Και όμως, όχι μόνο διαβάζεται πολύ, αλλά οι αναγνώστες (και κυρίως οι αναγνώστριές της) θα ήταν έτοιμοι να κατασπαράξουν τον όποιο κύριο Μπολάνιο ή Χάρολντ Μπλουμ τολμούσε να τα βάλει μαζί της. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Οπως ακριβώς στην οικογενειακή «φυλή» της, έτσι και σε αυτή των αναγνωστών της, η «αυταρχική και ανεξάρτητη φύλαρχος» μοιράζει τη δεσποτική της αγάπη με πράξεις ή με λέξεις στο χαρτί με τρόπο που οδηγεί όσους την περιβάλλουν να την αποζητούν σαν υπνωτισμένοι.

Η ειλικρίνειά της, επιλογή ζωής σε έναν βίο κατά καιρούς αβίωτο, έκανε εκατομμύρια γυναίκες να ταυτίζονται μαζί της. Οπως όταν εξομολογείται ότι δεν την πειράζει που έχει απολέσει πλέον την «ενέργεια και αθωότητα της νεότητας», γιατί «δεν θα ήθελα να είμαι το ίδιο πρόσωπο που ήμουν στα 20 μου. Το δώρο της ηλικίας μου είναι ότι έχω ευρύτερη αντίληψη για τον κόσμο, μεγαλύτερο όραμα, περισσότερη εμπειρία και είμαι σε θέση να ελέγχω καλύτερα τις παρορμήσεις μου». Ή, όταν γράφει στο βιβλίο της «Αφροδίτη – Ιστορίες, συνταγές και άλλα αφροδισιακά»: «Μετανιώνω για τις δίαιτες, για τα νόστιμα φαγητά που παραμέρισα από φιλαρέσκεια, όπως λυπάμαι και για τις ευκαιρίες να κάνω έρωτα που άφησα να περάσουν, απασχολημένη με εκκρεμότητες ή από πουριτανισμό, παρ’ όλο που η σεξουαλικότητα είναι συστατικό της καλής υγείας, εμπνέει τη δημιουργία και είναι μέρος του δρόμου της ψυχής...».

Εκατομμύρια γυναίκες, ωστόσο, ταυτίζονται αυτή την εποχή και με το φαινόμενο Ε. Λ. Τζέιμς, για το οποίο η Αλιέντε περιορίζεται να πει: «Χαίρομαι που ο κόσμος διαβάζει για καλό σεξ, αλλά αποδοκιμάζω την ιδέα ότι οι γυναίκες πρέπει να είναι υποτακτικές και να παραδίδουν τον εαυτό τους στα καπρίτσια ενός άνδρα». Η κοινωνία που τη γαλούχησε δεν θα είχε τόσο κάθετα αντίθετη άποψη. Αφήστε που δεν ήταν πάντα φιλικά διακείμενη απέναντί της. Για όλα φταίει αυτό το επώνυμο, στο οποίο παρεμπιπτόντως αρκετοί αποδίδουν και το μέγεθος της διασημότητάς της. Ο πατέρας της ήταν πρώτος εξάδελφος του προέδρου της Χιλής την περίοδο 1970-73, Σαλβαδόρ Αλιέντε, ο οποίος αυτοκτόνησε μετά το πραξικόπημα του Αουγκούστο Πινοσέτ. Οταν πλέον είχε δεχθεί αρκετές απειλές για τη ζωή της εξαιτίας αυτής της συγγένειας, η Ιζαμπέλ έφυγε για τη Βενεζουέλα μαζί με τον πρώτο σύζυγό της και έζησε εκεί 13 ολόκληρα χρόνια.

Ερχεται το τέλος της πατριαρχίας

«Πριν από το πραξικόπημα, η Χιλή ήταν μια φτωχή χώρα, με μια τεράστια μεσαία τάξη, καλλιεργημένη και πολιτικοποιημένη, με δυνατά σωματεία, μια οργανωμένη εργατική τάξη και την πιο στερεή δημοκρατία στην ήπειρο» διηγείται η Αλιέντε για την πατρογονική γη και προσθέτει: «Ολα αυτά άλλαξαν άρδην μετά το πραξικόπημα. Η δικτατορία τελείωσε το 1989 και σήμερα η Χιλή έχει μια ανθηρή οικονομία – συγκριτικά με τις άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής – και πολιτική και κοινωνική σταθερότητα. Οι αριθμοί τουλάχιστον αυτό λένε, όμως να ξέρετε δεν αντανακλούν τις ακραίες ανισότητες της χώρας».

Η Αλιέντε διατηρεί δυνατούς δεσμούς με τη χώρα της μέσω της μητέρας της, του «φάρου της ζωής της», ή πιο σποραδικά μέσω της τέως προέδρου της χώρας, της Μισέλ Μπασελέτ. Αλλωστε, στον κόσμο της Αλιέντε οι γυναίκες έχουν τη δύναμη και οι άνδρες ακολουθούν υποταγμένοι (αλλά πάντα ευχαριστημένοι). Αρωμα γυναίκας, αλλά όχι αρκετά δυνατό για να σαρώσει ολόκληρο τον κόσμο πέραν της ανθόσπαρτης αυλής της Αλιέντε. «Δεν νομίζω ότι θα ζήσω να δω το τέλος της πατριαρχίας, αλλά ελπίζω ότι οι εγγονές μου θα τα καταφέρουν» θα πει στη συνέντευξη. Η Καμίλα Βαγιέχο, η οποία θα μπορούσε να είναι εγγονή της, έχει ήδη κάνει την αρχή πάντως. Το φωτογενές πρόσωπο του φοιτητικού κινήματος στη Χιλή τη χρονιά που μας πέρασε συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό να συντελεστεί αυτό που η Αλιέντε θα αποκαλέσει «μια αλλαγή στη Χιλή. Νέοι νόμοι έχουν ήδη εφαρμοστεί για να αλλάξει το εκπαιδευτικό σύστημα. Το μεγαλύτερο πρόβλημα, ωστόσο, είναι οι ανισότητες, ένα ενδημικό πρόβλημα στη Χιλή, το οποίο έχει χειροτερέψει τα τελευταία χρόνια. Μια χούφτα ανθρώπων συγκεντρώνουν όλον τον πλούτο, έχουν πρόσβαση στην καλύτερη εκπαίδευση, στην καλύτερη υγεία, έχουν όλες τις ευκαιρίες, και είναι σαν να ανήκουν στο κλαμπ των ισχυρών. Οι υπόλοιποι πασχίζουν να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους».

Η ενσυναίσθηση για τα προβλήματα των φτωχότερων και πιο αδύνατων, σε συνδυασμό με την πεποίθηση ότι «το παρελθόν είναι το θεμέλιο μιας χώρας, ενός έθνους, μιας κοινωνίας, αλλά και της μνήμης μας, της προσωπικότητάς μας, της ζωής μας» οδήγησαν την Αλιέντε, το 1996, να ιδρύσει το Ιδρυμα Ιζαμπέλ Αλιέντε για τη στήριξη γυναικών και παιδιών στην περιοχή του Σαν Φρανσίσκο και στη Χιλή. Η αφορμή δόθηκε από τα κέρδη που συγκέντρωσε από το βιβλίο της «Πάουλα». Η «Πάουλα», το χρονικό του θανάτου της κόρης της, έφερε βραβεία, την αναγόρευσή της σε διδάκτορα, «μέχρι και τα κλειδιά μιας πόλης» όπως θα πει. Μαζί και την ανελέητη κριτική, η οποία αυτή τη φορά δεν αφορούσε τις λογοτεχνικές αρετές της, αλλά την εκμετάλλευση, υποτίθεται, της μνήμης της νεκρής κόρης της. Λάθος εκτίμηση, για άλλη μία φορά. «Οι άλλοι με βλέπουν ως “επιτυχημένη”. Εγώ βλέπω τον εαυτό μου ως μια γυναίκα που παλεύει, που αγαπάει, κλαίει και αποτυγχάνει. Δεν είμαι ποτέ σίγουρη για τον εαυτό μου».

* «Το τετράδιο της Μάγια» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ωκεανίδα στις 10 Οκτωβρίου.