Ενας άνδρας αυτοπυροβολείται. Είναι βαριά τραυματισμένος και μεταφέρεται στο χειρουργείο. Η καρδιά του σταματά και ξεκινά η διαδικασία της αναζωογόνησης σύμφωνα με τις διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες. Επειτα από 46 λεπτά παρατηρείται ασυστολία και οι γιατροί έχουν πάρει πια την απόφαση να δηλώσουν τον θάνατό του. Δύο λεπτά αργότερα ο άνδρας επανέρχεται και η καρδιά του αρχίζει ξανά να λειτουργεί. Ο καρδιολόγος και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Καρδιοαναπνευστικής Αναζωογόνησης, Θοδωρής Ξάνθος, είναι εκεί την ώρα που το περιστατικό του 53χρονου καταγράφεται στους φακέλους του νοσοκομείου ως μία από τις σπάνιες περιπτώσεις του «φαινομένου του Λαζάρου», μιας κατάστασης που κάνει την ειδοποιό διαφορά η οποία διακρίνει τον ζωντανό από τον νεκρό να μοιάζει ασήμαντη. «Δεν υπάρχει ακόμη επαρκής επιστημονική εξήγηση
που να αποκαλύπτει τον λόγο για τον οποίο η καρδιά ανακτά κάποιες φορές τη λειτουργία της λίγα λεπτά μετά το τέλος καρδιοαναπνευστικής αναζωογόνησης» εξηγεί στο BHmagazino ο Θοδωρής Ξάνθος, επισημαίνοντας όμως ότι αυτές οι περιπτώσεις είναι σπάνιες και πως «ακόμη και αν συμβεί κάτι τέτοιο, τις περισσότερες φορές ο άνθρωπος καταλήγει στην κατάσταση του εγκεφαλικού θανάτου και παραμένει διασωληνωμένος».

«Στιγμιαίος, μη αναστρέψιμος και συνυφασμένος με τη διακοπή λειτουργίας της αναπνοής και της καρδιάς». Το 1993 κάποιος θα μπορούσε να περιγράψει τον θάνατο με τις παραπάνω λέξεις. Σήμερα θα είχε μείνει πίσω. Η γραμμή που χωρίζει τη ζωή από τον θάνατο μοιάζει να λεπταίνει και η επιστροφή από τη χώρα που κανένας – θνητός – ταξιδιώτης δεν γυρνά δείχνει πλέον εφικτό σενάριο.

Σύμφωνα με δημοσίευμα του BBC, ο δρ Σαμ Πάρνια, διευθυντής Ερευνας Αναζωογόνησης στο Πανεπιστήμιο Stony Brook στη Νέα Υόρκη, επιμένει ότι οι άνθρωποι μπορούν να επανέλθουν στη ζωή μέχρι και πέντε ώρες μετά τον «θάνατό» τους και με τη σωστή φροντίδα να μην υποστούν εγκεφαλική βλάβη.

Το ιατρικό μήνυμα της Ανάστασης

Στις χριστιανικές Γραφές καταγράφονται περιπτώσεις επαναφοράς νεκρών στη ζωή με τη δύναμη του Θεού και αναφέρονται τα τρία αναστάσιμα θαύματα, αυτά του Λαζάρου, της κόρης του Ιαείρου και του μοναχογιού μιας χήρας από τη Ναΐν. Αποκορύφωμα της χριστιανικής πίστης, βέβαια, αποτελεί η Ανάσταση του Κυρίου, μετά την τριήμερη ταφή, η οποία αναφέρεται στο έκτο άρθρο του Συμβόλου της Πίστεως: «Και αναστάντα την τρίτη ημέρα κατά τας Γραφάς» εξιστορείται από τους τέσσερις ευαγγελιστές, καθώς και από τις Πράξεις των Αποστόλων. «Φθάνοντας οι γυναίκες στον τάφο ανακαλύπτουν ότι ο βράχος της σφράγισής του έχει αποκυλιστεί και μένει αφρούρητος (Ματθαίος 28:2-4, Μάρκος 16:3-4, Λουκάς 24:2 και Ιωάννης 20:16). Εκπληκτες διαπιστώνουν ότι ο τάφος είναι κενός και βλέπουν άγγελο να τους εξηγεί την κατάσταση και να τους δίνει ένα μήνυμα (Ματθαίος 28:5-7, Μάρκος 16:5-7, Λουκάς 24:3-7)».

Η Ανάσταση του Χριστού συμπυκνώνει μια σειρά από συμβολισμούς για τους πιστούς. Σύμφωνα με την Εκκλησία, ο Ιησούς σήκωσε στους ώμους Του τις αμαρτίες της ανθρωπότητας και έδωσε μια ακόμη ευκαιρία για τη σωτηρία του πνεύματος, επιλέγοντας τον δρόμο της αγάπης και της θυσίας. Το πέρασμα από τον θάνατο στη ζωή είναι η ελπίδα και η προσδοκία για την ανάσταση κάθε υπόστασης. Δείχνει τον δρόμο για την αθανασία και ταυτόχρονα δίνει εντελώς διαφορετικό νόημα στη ζωή. Ο θάνατος δεν είναι πια το τέλος, αλλά μια μετάβαση στη βασιλεία των ουρανών.

Στο πλαίσιο αυτό μπορούμε να πούμε ότι η Ανάσταση του Κυρίου μπορεί να εκληφθεί ως ένα θαύμα με έντονα συμβολική αντανάκλαση επάνω στον θνητό άνθρωπο, όχι μόνο πνευματικά, αλλά και στο επίπεδο της σωματικής υπόστασης. Ο ιατρός Θοδωρής Ξάνθος είναι θρήσκος. Γνωρίζει ότι το φαινόμενο της Ανάστασης είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από όλα τα καταγεγραμμένα ανθρώπινα σενάρια και δεν προσπαθεί να «παραστήσει τον Θεό» στο εργαστήριο. Η Ανάσταση περιγράφεται ως μια κατάσταση που ο Ιησούς ήταν τρεις ημέρες νεκρός και επανήλθε στη ζωή και «αυτό δεν το έχουν καταφέρει και ούτε πρόκειται». Δεν υπάρχει καμία πιθανότητα να κρατηθεί ένας άνθρωπος νεκρός και να αναζωογονηθεί με τις σημερινές γνώσεις, αφού, σύμφωνα με τον γνωστό καρδιολόγο, η εγκεφαλική βλάβη ξεκινά μετά τα τέσσερα πρώτα λεπτά και σε τρεις ημέρες ο εγκέφαλος, η καρδιά και τα όργανα της κοιλιάς έχουν ήδη αρχίσει να αποσυντίθεται. Ωστόσο, η Ανάσταση του Ιησού έπειτα από τρεις ημέρες μπορεί να συμβολίζει τις δυνατότητες του ανθρώπινου σώματος, δυνατότητες που ακόμη δεν έχουν πλήρως αποκρυπτογραφηθεί, να επανέρχεται στη ζωή ακόμη και έπειτα από ώρες παραμονής σε μια κατάσταση η οποία μέχρι σήμερα θεωρείται «θάνατος», χωρίς όμως να χαρακτηρίζεται από την απολυτότητα της λέξης.

  Τα «γήινα» θαύματα

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες έρευνες, ο θάνατος δεν επέρχεται στιγμιαία, αλλά σταδιακά. Η μετάβαση διαρκεί πολύ περισσότερο χρόνο από εκείνον που πιστεύαμε μέχρι πρόσφατα και – υπό συνθήκες – μπορεί να είναι αναστρέψιμη. Η καρδιακή ανακοπή, δηλαδή η αιφνίδια διακοπή της αναπνοής, της λειτουργίας της καρδιάς ή και των δύο, δεν είναι ταυτόσημη με τον θάνατο, παρά το γεγονός ότι οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια εκεί, αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα. Στις ευρωπαϊκές χώρες η αναζωογόνηση καταγράφει σχετικά υψηλά ποσοστά επιβίωσης και στη Σουηδία τα καθημερινά μικρά «θαύματα» σημειώνονται όλο και πιο συχνά – σε αντίθεση με την Ελλάδα –, αφού η εκπαίδευση στην καρδιοαναπνευστική αναζωογόνηση είναι απαραίτητη για όλους τους πολίτες που θέλουν να πάρουν δίπλωμα οδήγησης. Οποιοσδήποτε πάθει καρδιακή προσβολή στη σκανδιναβική χώρα ξέρει ότι αν βρίσκεται κοντά του ένας οδηγός θα έχει αρκετές πιθανότητες να ζήσει ενδεχομένως για πολλά χρόνια επιπλέον, αφού ο διπλανός του θα είναι σε θέση να ξεκινήσει τις μαλάξεις στον ρυθμό του «Stayin’ Alive» των Bee Gees, όπως επιβάλλεται σε τέτοιες περιπτώσεις. Η ζωή του ανθρώπου που παθαίνει καρδιακή προσβολή εξαρτάται και από άλλα «γήινα» στοιχεία. Η κατάσταση και η κόπωση του ανανήπτη, για παράδειγμα, παίζουν μεγάλο ρόλο, καθώς ο άνθρωπος που παρέχει τη βοήθεια γίνεται για λίγο «η καρδιά και η αναπνοή» του άλλου, μέχρι να μπορέσει να εφαρμοστεί μια πιο αποτελεσματική θεραπεία με αυτόματα μηχανήματα.

Το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι υπάρχουν αμφιλεγόμενα κριτήρια για την ανακοίνωση του θανάτου στο νοσοκομείο. Οι περισσότεροι γιατροί προβαίνουν στη διαδικασία της αναζωογόνησης για 20 λεπτά ή μία ώρα και έπειτα σταματούν. Ο χρόνος, φυσικά, διαφέρει κατά περίπτωση και παρατείνεται αν το περιστατικό αφορά άτομο νεαρής ηλικίας, αλλά, συνήθως, μόλις ο γιατρός εξαντλήσει τα πιθανά αναστρέψιμα σενάρια, έπειτα από τρεις κύκλους καρδιαναπνευστικής αναζωογόνησης δηλώνει με ασφάλεια ότι ο ασθενής του είναι νεκρός. Ο δρ Σαμ Πάρνια, όμως, έχει αντίθετη άποψη. «Η απόφαση να σταματήσει ένας γιατρός τη διαδικασία είναι αυθαίρετη. Βασίζεται στην πεποίθηση ότι ύστερα από κάποια ώρα οι πιθανότητες για εγκεφαλική βλάβη είναι αυξημένες και δεν συνεχίζει, καθώς η επαναφορά ενός ανθρώπου σε κατάσταση φυτού δεν είναι επιθυμητή. Υπάρχουν, όμως, έρευνες που δείχνουν ότι με την ενίσχυση των σταδίων της αναζωογόνησης, διπλασιάζονται οι πιθανότητες επιβίωσης, χωρίς απαραίτητα αυτή να συνοδεύεται από εγκεφαλική βλάβη» αναφέρει ο διάσημος γιατρός και συνεχίζει αναπολώντας το πιο εντυπωσιακό συμβάν που γνωρίζει, το οποίο αφορά ένα κορίτσι από την Ιαπωνία που ήταν νεκρό για περισσότερες από τρεις ώρες και επανήλθε. «Πρόσφατα, μάλιστα, έμαθα ότι απέκτησε και παιδί» καταλήγει.

Το πιο δύσκολο κομμάτι κατά την επαναφορά, πάντως, είναι η στιγμή του «ξυπνήματος», καθώς το οξυγόνο μπορεί να γίνει τοξικό σε αυτό το στάδιο. Ο Πάρνια περιγράφει τη συγκεκριμένη διαδικασία σαν το τσουνάμι που ακολουθεί έναν μεγάλο σεισμό. Η λύση που προτείνει δεν είναι άλλη από τη μείωση της θερμοκρασίας, αφού η μετάβαση από τους 37°C στους 32°C επιβραδύνει την αποσύνθεση των εγκεφαλικών κυττάρων. Η Κάρολ Μπράδερς, για παράδειγμα, στάθηκε πολύ τυχερή. Η καρδιά της άρχισε να χτυπά ξανά περίπου 45 λεπτά μετά τον αρχικό «θάνατό» της και εισήχθη εσπευσμένα σε ένα ελικόπτερο. Ο γιατρός που βρισκόταν μαζί της έκανε τότε τη σωτήρια κίνηση να ρίξει τη θερμοκρασία του σώματός της, τοποθετώντας επάνω της τα παγωμένα φαγητά που είχε αγοράσει λίγη ώρα νωρίτερα από το σουπερμάρκετ. Μερικές ημέρες μετά, η 63χρονη ανέκτησε τις αισθήσεις της.

Επιστροφή από τον θάνατο

Η μεταθανάτια εμπειρία έχει διάφορα πρόσωπα που τις περισσότερες φορές μοιάζουν μεταξύ τους. Ανθρωποι που πιστεύουν ότι πέρασαν στην απέναντι όχθη και επέστρεψαν δίνουν παρόμοια στοιχεία, με τις μεγαλύτερες διαφορές να προκύπτουν από την ερμηνεία που βασίζεται στις δικές τους κοινωνικές αναπαραστάσεις. Το τούνελ, οι άγγελοι, το φως, η αναβίωση κάποιων περιστατικών, η αίσθηση ότι βγαίνουν από το σώμα τους και η αιώρηση πάνω από τα κεφάλια των χειρουργών έχουν την τιμητική τους, αφού είναι οι πιο συχνές ιστορίες που ακούγονται. Πολλοί ψυχολόγοι, πάντως, παίζουν το χαρτί της διαφορετικής λειτουργίας των νευρώνων του εγκεφάλου, ή ακόμη και της αυθυποβολής, για να εξηγήσουν το φαινόμενο. Στο άλλο άκρο, αυτό της μεταφυσικής, κάποιοι ισχυρίζονται ότι είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν το πνεύμα για να ελέγχουν τις λειτουργίες του σώματός τους και να τις κρατούν σε χαμηλά επίπεδα, βρίσκοντας τη δύναμη στη συνέχεια να επανέλθουν στα εγκόσμια.

Η ιδιαίτερα λεπτή γραμμή που χωρίζει τον θάνατο από τη ζωή δεν είναι γνώρισμα της σύγχρονης εποχής. Κατά τη δεκαετία του ’50 έκανε την εμφάνισή της με έναν πιο ιδιαίτερο τρόπο, καθώς τότε, η ταφή ενός ατόμου που δεν ήταν νεκρό, αλλά είχε πολύ χαμηλή αναπνοή, αποτελούσε συνηθισμένο φαινόμενο. «Η νεκροφάνεια δεν υπάρχει. Είναι κακή διάγνωση του θανάτου και δεν συναντάται πλέον σε δυτικές χώρες όπου υπάρχουν τα κατάλληλα μηχανήματα» εξηγεί ο Θοδωρής Ξάνθος, χωρίς να αφήνει περιθώριο αμφισβήτησης. Ορισμένοι γιατροί στο παρελθόν εξέταζαν την καρδιά και αν αυτή δεν είχε τόνους, τότε ο δρόμος προς την τελετή ταφής ήταν κοντά. Στην  εποχή μας, όμως, με τις υπάρχουσες μεθόδους και με τον νομοθετικό καθορισμό του χρόνου που μεσολαβεί, η περίπτωση λάθους είναι μηδαμινή. Ετσι, μπορεί οι ιστορίες που ανταγωνίζονται το ανυπέρβλητο της Ανάστασης του Χριστού να είναι επιστημονικά αβάσιμες, αλλά το σίγουρο είναι ότι ο θάνατος δεν είναι όπως τον έχει ο μέσος άνθρωπος στο μυαλό του και δεν αποτελεί πάντα το οριστικό τέλος. Η ακριβής οριοθέτηση της στιγμής που δύσκολα αποφεύγει κάποιος θνητός πλέον χρειάζεται αναβάθμιση.