Υπάρχει αιώνιος έρωτας ή είναι άλλο ένα εμπορικό κατασκεύασμα;
”Θα σ’αγαπώ για πάντα! Θέλω να είμαστε για πάντα μαζί!”Μήπως αυτές οι φράσεις σας θυμίζουν κάτι;
Μα και βέβαια!
Είναι φράσεις που όλοι έχουμε ακούσει ή έχουμε πει σε κάποια φάση της ζωής μας και μας έχουν κάνει να χαρούμε αφάνταστα.
Σε μια κατά τα άλλα αδιάφορη ταινία του 2000, με κάτι προβληματικούς υπερήρωες «The Specials», ακούγεται κάποια στιγμή μια εντυπωσιακή ατάκα διά στόματος Ρομπ Λόου: «Η αγάπη είναι αυτό που σου συμβαίνει όταν αποτυγχάνεις να μείνεις μόνος σου». Και σε μια άκρως κυνική εποχή όπως η σημερινή, όταν ρωτάς τον άλλον «Τι θα κάνουμε το Σάββατο;» και η απάντηση που παίρνεις είναι
«Δεν είμαι έτοιμος για δέσμευση», μια τηλεοπτική διαφήμιση που μέσα σε 42 δευτερόλεπτα δείχνει ένα ζευγάρι να ερωτεύεται στην εφηβεία και να γερνάει σφιχταγκαλιασμένο, έθεσε για άλλη μια φορά το αιώνιο ερώτημα: Μπορεί ο έρωτας να κρατήσει για πάντα; Ξαφνικά, οι παρέες έβαλαν για λίγο στην άκρη τις αναλύσεις για την οικονομική και ξαναθυμήθηκαν την ερωτική κρίση. Το καλογυρισμένο σποτ, που προκαλεί ποικίλα συναισθήματα, προβάλλεται από τις 18 Απριλίου, περίπου 40 φορές την ημέρα, ενώ 50 φορές ακούμε τη ραδιοφωνική εκδοχή του. Το προϊόν που διαφημίζεται είναι οι υπηρεσίες μεγάλης εταιρείας κινητής τηλεφωνίας. Και αν τελικά ισχύει ότι η καλή διαφήμιση μπορεί να πουλήσει ακόμη και παγάκια σε Εσκιμώους, μπορεί άραγε να πουλήσει έρωτα σε κυνικούς, βολεμένους ή αθεράπευτα μοναχικούς;

«Αγάπη μου, γυναίκα μου, ο θάνατος, ρουφώντας το μέλι της ανάσας σου, δεν μπόρεσε ν’ αφήσει ίχνη της εξουσίας του πάνω στην ομορφιά σου. Δεν σε κατέκτησε. Στα χείλη και στα μάγουλά σου απλώνεται η πορφυρή σημαία της ομορφιάς σου» λέει ο Ρωμαίος στην Ιουλιέτα του και λίγο μετά πεθαίνει για να την ξανασυναντήσει. Κείμενα σαν αυτό του Σαίξπηρ μάς έχουν βοηθήσει ή μας έχουν καταδικάσει σε μια αέναη αναζήτηση του απόλυτου έρωτα; Μήπως, αν δεν υπήρχε τόση φιλολογία γύρω από αυτόν, θα ήμασταν πολύ πιο ήρεμοι και δεν θα ψάχναμε κάτι που δεν υπάρχει – ή μάλλον υπάρχει, αλλά δεν κρατάει για μια ζωή;

Τα αιώνια δέκατα

Ο ψυχοθεραπευτής Χάρης Ακριτίδης έρχεται καθημερινά μέσα από τη δουλειά του αντιμέτωπος με το ανέφικτο του πραγματικού έρωτα: «Ο έρωτας δεν πεθαίνει από φυσικά αίτια. Εμείς τον σκοτώνουμε για να επιβιώσουμε. Φανταστείτε να ήσασταν ερωτευμένοι για πάντα. Είναι σαν να σου λέει κάποιος ότι θα περάσεις όλη σου τη ζωή με δέκατα. Κάποια στιγμή αυτός ο πυρετός θα σε εξαντλήσει». Και ο βιολόγος Αρης Χαρίτος έρχεται να συμφωνήσει: «Με μαθηματική ακρίβεια, η χημεία κάποτε τελειώνει. Ευτυχώς που ο έρωτας σβήνει. Χωρίς να θέλω να κουράσω με δύσκολα ονόματα ουσιών που παύουν να εκκρίνονται από τον ανθρώπινο οργανισμό, θα έλεγα απλά ότι το σώμα κάποια στιγμή δημιουργεί αντισώματα και αποβάλλει τον έρωτα. Το χρονικό διάστημα ποικίλλει, ανάλογα με την κατάχρηση που κάνουν οι ερωτευμένοι στα αρχικά στάδια της γνωριμίας. Από το δεν σε χορταίνω φτάνουν πιο νωρίς απ’ ό,τι φαντάζονται στο δεν σ’ αντέχω. Η ερωτική έξαψη δεν αντέχεται για πολύ καιρό, θα εξαϋλωνόμασταν και δεν θα ήμασταν παραγωγικοί σε κανέναν άλλον τομέα. Φαντάζεστε μια ολόκληρη ζωή με πεταλούδες στο στομάχι, να μην τρώτε και να μην κοιμάστε σωστά; Σκέτο μαρτύριο».

Αφού λοιπόν η επιστήμη σηκώνει τα χέρια ψηλά, δεν υπάρχει καμία ελπίδα για προσωπική ευτυχία; Είμαστε καταδικασμένοι να ζούμε μικρούς ή μεγάλους ερωτικούς θανάτους ξανά και ξανά; Ενας ασθενής του ψυχιάτρου Νίκου Καρανάνου τού είχε κάνει κάποτε την αφοπλιστική ερώτηση: «Αυτό ήταν λοιπόν; Ερωτεύεσαι, κουράζεσαι, χωρίζεις; Εδώ τελειώνουν οι σχέσεις;». Για να πάρει την αφοπλιστική απάντηση: «Οχι. Εδώ ακριβώς αρχίζουν!». Σύμφωνα με τη θεωρία του, το παν είναι να καταφέρεις να περάσεις στο επόμενο στάδιο, εκείνο της αγάπης, χωρίς να πανικοβληθείς και να το βάλεις στα πόδια: «Τα πρώτα σημάδια αποχώρησης του έρωτα και περάσματος στην οικειότητα είναι έκδηλα και ύπουλα. Προτιμάς να βλέπεις με τον σύντροφό σου τηλεόραση ώσπου να σε πάρει ο ύπνος και όχι κάνοντας έρωτα ως το πρωί – αν και, μεταξύ μας, ακόμη κι όταν είσαι τρελά ερωτευμένος, ποτέ δεν κάνεις έρωτα ως το πρωί. Είναι κινηματογραφικό, αλλά καθόλου ρεαλιστικό μοτίβο».

Εκεί λοιπόν ο ειδικός, εντοπίζει την πρώτη κρίσιμη στιγμή, το πρώτο καμπανάκι που σου θυμίζει ότι ο έρωτας τελειώνει. Κι εκεί υπάρχει το εξής σταυροδρόμι: αποχωρείς αναζητώντας την επόμενη έντονη συγκίνηση ή μένεις να δεις τι γίνεται παρακάτω: «Το κυριότερο λάθος που κάνουν οι ερωτευμένοι είναι ότι δεν αποταμιεύουν, είναι συναισθηματικά σπάταλοι. Λένε πολλά, κάνουν πολλά και, το χειρότερο, βρίσκονται πάρα πολύ συχνά. Ο έρωτας θέλει οικονομία, αλλά όταν σε κυριεύει το πάθος αφήνεις στην άκρη τέτοιες σκέψεις. Οι δύο σύντροφοι που θα περάσουν με επιτυχία στην επόμενη φάση της σχέσης, βλέποντας τον έρωτά τους να μετεμψυχώνεται σε αγάπη, πρέπει να εξακολουθήσουν να συμπεριφέρονται σαν εραστές και όχι σαν παντρεμένοι. Οι ξεχωριστές διακοπές κάπου κάπου βοηθάνε. Ακόμη και τα ξεχωριστά σπίτια για όποιους έχουν την οικονομική άνεση».

Πόσα «άλλα μισά» δικαιούμαι;

Οσο για τη θεωρία του άλλου μισού, αυτή που οι Κινέζοι εικονογραφούν σαν δύο κομμάτια πορτοκάλι που κυλούν μέσα στο Σύμπαν, ώσπου το ένα να βρει το άλλο και να ξαναγίνουν ένα, έχει από καιρό καταπολεμηθεί με σθένος από τη Δύση. Στην ταινία του Γουόνγκ Καρ Βάι «2046», η ατάκα-κλειδί είναι η εξής: «Το άλλο σου μισό υπάρχει. Ομως, αν το συναντήσεις λίγο πιο νωρίς ή λίγο πιο αργά, το έχεις χάσει για πάντα».

Με άλλα λόγια, δεν μας έφταναν όλα τα άλλα άγχη καθημερινής επιβίωσης, από το να προλάβεις ένα επαγγελματικό ραντεβού μέχρι να μην καθυστερήσεις να πληρώσεις τα κοινόχρηστα, και έρχεται η απειλή του σωστού «timing» να σου παγώσει το αίμα. Σε έναν παράλογο κόσμο, όλοι ιδανικά ψάχνουμε το ένα και μοναδικό και μοιραία δεν το βρίσκουμε. Ζούμε ατελείς έρωτες, πάντα μας φταίει κάτι και αντί να ασχοληθούμε και να το λύσουμε, προχωράμε με ορμή στην επόμενη γνωριμία, ελπίζοντας ότι, αυτή τη φορά, θα μοιάζουν όλα με ταινία του Χόλιγουντ ή, έστω, του Παπακαλιάτη. Οι ατελείς, διόλου επικές ιστορίες που ζούμε, που καμία σχέση δεν έχουν με μία βιντεοκλιπίστικης αισθητικής διαφήμιση, μας κάνουν να νιώθουμε αποτυχημένοι, ότι τελικά δεν είμαστε φτιαγμένοι για το «τέλειο». Και κάπου εδώ, αρχίζουν οι εικασίες: ίσως το δικό σου άλλο μισό να έχει γεννηθεί αλλού, στο Αφγανιστάν, για παράδειγμα. Ισως όσο εσύ συμβιβαζόσουν με μέτριους, αυτός ο τέλειος πήγε και παντρεύτηκε.

Σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο Μάκη Αρσένη, τη μεγαλύτερη ζημιά στην ψυχολογία ενός single που αναζητεί το τέλειο την κάνουν τα ζευγάρια που μιμούνται τις ταινίες και τις διαφημίσεις: «Πλησιάζοντας τα φαινομενικά τέλεια ζευγάρια, πάντα υπάρχουν ρωγμές. Το σεξ δεν είναι τόσο καυτό όπως στην αρχή θα σου πει ο άνδρας, είναι καλός, αλλά τσιγκούνης θα σου πει η γυναίκα. Ομως η εικόνα εξακολουθεί να μας πείθει, σαν καλή διαφήμιση: αφού μαγειρεύουν μαζί, αφού τα μπουρνούζια τους στεγνώνουν δίπλα δίπλα πίσω από την πόρτα του μπάνιου, κάτι παραπάνω θα ξέρουν. Κι αν κρυφακούσεις γεροντάκια που περπατάνε χέρι χέρι, δεν θα ακούσεις ερωτόλογα, αλλά κάτι πιο πεζό, όπως αν ο ένας από τους δύο θυμήθηκε να πάρει το χάπι για την πίεση».

Εν τω μεταξύ, τα κλισέ παραμονεύουν σε κάθε γωνία, κάνοντας την αναζήτηση ακόμη πιο περίπλοκη: «Μόνο αν αγαπήσεις τον εαυτό σου πραγματικά, θα βρεις το άλλο σου μισό / θα σου ’ρθει εκεί που δεν το περιμένεις». Οι δύο παραπάνω γενικεύσεις είναι απολύτως αναληθείς, αν σκεφτούμε ότι ουσιαστικά ο έρωτας γεννιέται από το προσωπικό μας έλλειμμα και όχι πλεόνασμα. Οπως παρατηρεί και η κλινική ψυχολόγος και συγγραφέας του βιβλίου «Falling Ιn Love: Why We Choose The Lovers We Choose», Αγιάλα Μάλαχ Πινές, «η ανάγκη και όχι η αυτάρκεια είναι που φέρνει δύο ανθρώπους κοντά». Οσο για εκείνους που παραμένουν μόνοι με σχόλια-ταμπέλες του τύπου «είναι πολύ δύσκολος άνθρωπος»: «Στην πραγματικότητα, κυνικοί είναι αυτοί που έχουν συμβιβαστεί με κάτι μέτριο. Οι πραγματικά ρομαντικοί είναι εκείνοι που ψάχνουν το τέλειο ακόμη κι αν δεν το βρίσκουν». Ο κοινωνιολόγος Μάκης Αρσένης διερωτάται: «Τελικά οι singles είναι ανίκανοι να συμβιώσουν ή ικανότατοι να επιβιώσουν μόνοι τους;».

Απεριόριστη απήχηση

Το πολυσυζητημένο διαφημιστικό σποτ της Vodafone είναι βρετανικής παραγωγής και την ελληνική προσαρμογή υπογράφει η εταιρεία Spot. Εχει τίτλο «The Kiss» και χιλιάδες views στο YouTube. Μέσα σε 42 δευτερόλεπτα, πολύ λιγότερο από όσο διαρκεί ένα ερωτικό τραγούδι ή μια ταινία μικρού μήκους, βλέπουμε ένα νεαρό ζευγάρι να φιλιέται με πάθος και να κάνει το ίδιο ως τα βαθιά γεράματα. «Είναι ωραίο τα καλά πράγματα να κρατάνε για πάντα... απεριόριστα» είναι το σλόγκαν που ακούγεται στο τέλος, σφραγίζοντας την καμπάνια.

Ο Πέτρος Βουνισέας, creative director στην BBDO Athens, έγινε φαν του συγκεκριμένου σποτ όταν το πρωτοείδε στο Internet, προτού προσαρμοστεί στα ελληνικά δεδομένα: «H εταιρεία δεν μας πουλά πλέον χρόνο ομιλίας, αλλά χρόνο εμπειρίας, δεν μας μιλά για απλή ανταλλαγή μηνυμάτων, αλλά για την ουσία της επικοινωνίας, την ανταλλαγή συναισθημάτων. Και αν ο έρωτας – το ιερό δισκοπότηρο της επικοινωνίας – μπορεί να κρατήσει μια ζωή, σκέψου πόσο ευκολότερο είναι να κρατήσουν τα γραπτά μηνύματα!».

Το έμπειρο μάτι του πρόλαβε να παρατηρήσει ότι το ζευγάρι μέσα από αυτό το κλιπ περνάει από όλες τις φάσεις. Σε δεύτερο πλάνο υπάρχουν παιδιά που στη συνέχεια – πάλι σε δεύτερο πλάνο – έχουν μεγαλώσει, επίσης η γυναίκα κάποια στιγμή κλαίει και έρχεται ο άνδρας και την αγκαλιάζει. Με άλλα λόγια, η ανάγκη για αγάπη και όχι για ξέφρενη ερωτική ζωή, όπως συνέβαινε σε πιο εύρωστες εποχές, όταν νομίζαμε ότι ήμασταν ροκ σταρ και όχι κοινοί θνητοί, περνάει πλέον και στη διαφήμιση: «Με την τεχνική του μονοπλάνου βλέπουμε το ζευγάρι να μεγαλώνει μαζί με τον έρωτά του. Τα σαράντα δευτερόλεπτα μας δίνουν το νόημα του φευγαλέου της ύπαρξης, η οποία για να αποκτήσει νόημα πρέπει να στηρίζεται σε συναισθήματα που έχουν τη δύναμη να μείνουν για πάντα. Καλό είναι να θυμόμαστε πως ο καπιταλισμός τα βγάζει όλα στο σφυρί. Ακόμη, όμως, και αν το κάνει για εμπορικούς λόγους, έχει ενδιαφέρον όταν μας υπενθυμίζει ότι υπάρχουν και αγαθά που δεν πουλιούνται, ούτε αγοράζονται».

Ερωτας μετά μουσικής

Μπορεί λοιπόν ένα διαφημιστικό σποτ να εγείρει τόσο κολοσσιαία ερωτήματα μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα; Τελικά η διαφήμιση εξαγνίζεται μέσα από την αληθινή αγάπη και η αληθινή αγάπη επαναπροσδιορίζεται και επικοινωνείται εκ νέου σε μια εποχή που την είχε ξεχάσει; Ο Γιώργος Μουχταρίδης, μουσικός παραγωγός και διευθυντής του Pepper 96,6, έμεινε έκπληκτος με το σουξέ που έχει το κομμάτι που ακούγεται στο σποτ. Πρόκειται για το «Walk», σύνθεση από το τελευταίο άλμπουμ «In a Τime Lapse» του Ιταλού Λουντοβίκο Εϊνάουντι: «Είχα παίξει και στο παρελθόν κομμάτια αυτού του συνθέτη, πού και πού κάποιος θα με ρωτούσε τι είναι αυτό. Τώρα, όμως, γίνεται χαμός, οι ακροατές το ζητούν με μανία. Αν και δεν είναι καθόλου ραδιοφωνικό κομμάτι, το έχουν συνδέσει με την εικόνα και πλέον έχει μπει στα power play. Είναι από τις καλές περιπτώσεις, που η διαφήμιση αναδεικνύει την καλή μουσική. Και ξαφνικά, επανήλθε ως κύριο θέμα συζήτησης ο έρωτας. Εχει ενδιαφέρον ότι τον τελευταίο καιρό μονοπώλησαν τις συζητήσεις στις παρέες δύο διαφημίσεις. Ο έρωτας της Vodafone και τα Jumbo με τη Στανίση. Σαν να ψάχναμε τι πραγματικά θέλουμε και ποιοι πραγματικά είμαστε».

Αυτοί που ψάχνουν τον απόλυτο έρωτα αντιμετωπίζονται γραφικά από το περιβάλλον τους. Σαν εμμονικοί ερευνητές που πασχίζουν να αποδείξουν ότι η Γη κινείται ή σαν ημίτρελοι εξερευνητές που πιστεύουν ότι υπάρχει μια νέα ήπειρος. Στον «Δήμιο του έρωτα», ο Ιρβιν Γιάλομ δηλώνει απερίφραστα: «Δεν μ’ αρέσει να δουλεύω με ερωτευμένους». Είναι επειδή τον δυσκολεύουν, αποδεικνύονται πιο επίμονοι και από τον πιο καπάτσο ψυχοθεραπευτή. Τόσα βιβλία, τραγούδια, ταινίες και μικρές προσωπικές αποτυχίες, και πάλι κανείς δεν μπορεί να σου πει με βεβαιότητα αν υπάρχει. Ο απόλυτος έρωτας, αυτός που θα σε βρει να πεθαίνεις πλάι σε κάποιον άλλον, όπως οι προϊστορικοί εραστές που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα, παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια του κόσμου. Οπως ο Θεός και η μεταθανάτια ζωή. Πολλά έχουν ειπωθεί, αλλά κανείς δεν μπορεί να έρθει και να μας το αποδείξει.