Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση μιας άγνωστης προσωπικότητας της σερβικής και γενικότερα της βαλκανικής ιστορίας, η οποία έζησε και διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο σε μία εποχή μεγάλων αλλαγών στη βαλκανική χερσόνησο (βυζαντινο-βουλγαρικοί πόλεμοι και κατάλυση Α’ βουλγαρικού κράτους από τον Βασίλειο Β’), τον πρίγκιπα Ιωάννη Βλαδίμηρο της Διόκλειας μέσω του θρησκευτικού και πολιτικού του έργου σε συνδυασμό με το θρύλο που τον περιβάλλει μέχρι και τις μέρες μας.
Α. Εισαγωγή
Στη μεσαιωνική ιστορία των βαλκανικών λαών υπήρξαν μορφές οι οποίες έμειναν βαθιά χαραγμένες στη μνήμη και στις συνειδήσεις τους, ηγεμόνες όπως ο Κρούμος, ο Τσάρος Συμεών, ο Σαμουήλ, ο
ανυπότακτος Στέφανος Νέμανια, ο μέγας Στέφανος Δουσάν, ο σκληροτράχηλος Γεώργιος Καστριώτης (ο επονομαζόμενος και Σκεντέρμπεης) και ο αιμοχαρής Βλαντ Τσέπες. Στην εργασία που ακολουθεί θα παρουσιάσω ένα όχι και τόσο γνωστό στο ευρύ κοινό ηγεμόνα, τον Σέρβο Ιωάννη Βλαδίμηρο, πρίγκηπα της Δίοκλειας, ο οποίος έμεινε χαραγμένος στη μνήμη του σερβικού λαού και τιμάται έως τις μέρες μας ως άγιος.

Β. Το γενικό ιστορικό πλαίσιο της εποχής (τέλη 10ου – αρχές 11ου αιώνα)

Για να καταλάβουμε τη προσωπικότητα του Ιωάννη Βλαδίμηρου πρέπει πρώτα να γνωρίσουμε τα γεγονότα και τα σημαντικά πρόσωπα της εποχής.

Στο δεύτερο μισό του δέκατου αιώνα στη βαλκανική χερσόνησο μαίνεται ένας σκληρός πόλεμος μεταξύ της Βουλγαρίας και της Ανατολική Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (Βυζάντιο). Ηγεμόνας της Βουλγαρίας είναι ο δραστήριος τσάρος Σαμουήλ “Κομητόπουλος”, ο οποίος με τις ικανότητές του και εκμεταλλευόμενος του βυζαντινούς εμφυλίους πολέμους μετά το 976 απελευθερώνει και ανασυγκροτεί τη Βουλγαρία, η οποία είχε καταλυθεί ως κράτος το 971 από τον αυτοκράτορα Ιωάννη Α΄Τσιμισκή.

Από την άλλη πλευρά βρίσκεται ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β΄, ο οποίος μετά τη λήξη των εμφυλίων πολέμων είναι αποφασισμένος να καταλύσει με κάθε κόστος το βουλγαρικό κράτος. Ο Σαμουήλ αμέσως μετά την απελευθέρωση της χώρας του ξεκινά εισβολές στα εδάφη της αυτοκρατορίας. Η πρώτη σύγκρουση των δύο αντιπάλων θα λάβει χώρα στη “Πύλη του Τραϊανού” τον Αύγουστο του 986 όπου οι δυνάμεις των βυζαντινών θα υποστούν δεινή ήττα. Ο Σαμουήλ επέκτεινε τα σύνορα του κράτους του προς την Αδριατική θάλασσα και τον Εύξεινο Πόντο. Ο πόλεμος θα συνεχιστεί έως το τέλος του αιώνα με εναλλασσόμενες επιτυχίες ανάμεσα στις δύο πλευρές.

Γ. Η πολιτική δράση

Το 1001 σημειώνεται ένα σπουδαίο γεγονός για τη τύχη του πολέμου. Ξεκινάει η μεγάλη βυζαντινή αντεπίθεση με επικεφαλής τον αυτοκράτορα Βασίλειο Β΄. Χρόνο με το χρόνο ο Βασίλειος θα απωθεί το Σαμουήλ όλο και περισσότερο στο εσωτερικό του κράτους. Το 1014 ο Σαμουήλ θα δεχθεί το τελειωτικό χτύπημα στη μάχη του Κλειδίου: Ο βουλγαρικός στρατός αφανίζεται και δεκαπέντε χιλιάδες βούλγαροι αιχμάλωτοι τυφλώνονται και οδηγούνται πίσω στο Σαμουήλ, ο οποίος μη αντέχοντας το θέαμα πεθαίνει από καρδιακή προσβολή λίγες μέρες μετά. Στο θρόνο της Βουλγαρίας τον διαδέχεται ο γιος του Γαβριήλ Ραντομίρ, ο οποίος όμως θα δολοφονηθεί λίγο αργότερα από τον εξάδελφό του Ιωάννη Βλαδισλάβ (1015).

Ο Ιωάννης Βλαδίμηρος γεννήθηκε στη Διόκλεια κατά το β΄μισό του δέκατου αιώνα. Από μικρός δόθηκε σε στρατιωτικούς για να εκπαιδευτεί στα όπλα και στη πολεμική τέχνη, όπως όλοι σχεδόν οι ηγεμόνες της εποχής.

Από τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του ο Ιωάννης Βλαδίμηρος κέρδισε την αγάπη του λαού εξαιτίας της ελεημοσύνης και της βοήθειας που παρείχε σε όσους την είχαν ανάγκη κτίζοντας πτωχοκομεία και νοσοκομεία και φροντίζοντας για τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των υπηκόων του. Το 997 ο Σαμουήλ εισβάλλει στη Διόκλεια προβάλλει αντίσταση αλλά συμπεραίνει πως ενάντια στους υπέρτερους στρατούς του βούλγαρου τσάρου δεν υπάρχει νίκη. Για το λόγο αυτό θα καταφύγει μαζί με το λαό στα βουνά και μετά από σύντομο χρονικό διάστημα θα παραδοθεί στο Σαμουήλ ο ο οποίος τον φυλακίζει στη πρωτεύουσά του Αχρίδα. Στη φυλακή θα τον συναντήσει η κόρη του Σαμουήλ Θεοδώρα, η οποία ζητά από το πατέρα της να τον απελευθερώσει και να της επιτρέψει να τον παντρευτεί. Πράγματι ο Σαμουήλ επιθυμώντας να συσφίξει τους δεσμούς του κράτους θα επιτρέψει το γάμο και ο Ιωάννης Βλαδίμηρος θα επιτρέψει στη Διόκλεια όπου θα κυβερνά ως υποτελής του τσάρου.

Δ. Η θρησκευτική δράση

Ο Ιωάννης Βλαδίμηρος όμως αναγνωρίζεται ως σπουδαίος ηγεμόνας όχι μόνο για το πολιτικό του έργο αλλά και για το θρησκευτικό, αφού συντέλεσε στην εξάπλωση της χριστιανικής θρησκείας. Συγκεκριμένα ο δέκατος αιώνας είναι ο αιώνας της μεγάλης εξάπλωσης της αίρεσης του μανιχαϊσμού στη βαλκανική χερσόνησο. Η δυϊστική αυτή αίρεση είχε τις ρίζες της στην Ανατολή (παυλικιανή), μετά όμως τη καταστροφή του κέντρου της (Τεφρική της Μικράς Ασίας) από τον αυτοκράτορα Βασίλειο Α΄τον Μακεδόνα πολλοί από αυτούς μεταφέρθηκαν στα σύνορα με τη Βουλγαρία και κυρίως στη Θράκη. Έτσι αρχίζει η εξάπλωση της αίρεσης στα βαλκάνια (βογόμιλοι), η οποία προς τα τέλη του αιώνα λαμβάνει διαστάσεις κυρίως στη Βουλγαρίας. Υπό αυτές τις συνθήκες ο Ιωάννης Βλαδίμηρος όρισε “διδασκάλους” οι οποίοι θα προσηλύτιζαν τους αιρετικούς αλλά και θα ενίσχυαν του ορθοδόξους (αύξησε την πίστην, βάνοντας διδασκάλους, κήρυκας και να επιστρέφουν τα έθνη και τον υποκείμενον αυτού λαόν, εις την ορθοδοξίαν). Ο Ιωάννης Βλαδίμηρος δηλαδή ακολούθησε στο θέμα των αιρέσεων μια πολιτική που εφήρμοσαν πρώτοι οι βυζαντινοί αυτοκράτορες και αργότερα οι βούλγαροι τσάροι μιμούμενοι τις μεθόδους καταπολέμησης των βυζαντινών.

Ο λαός της Διόκλειας εξαιτίας της αγάπης που έτρεφε για τον ηγεμόνα του είχε συνδέσει με αυτόν πολλά “θαυμαστά και φοβερά γεγονότα”. Από αυτά αξίζει να αναφέρω ένα το οποίο ίσως είναι και το πιο αντιπροσωπευτικό: Μία μέρα ενώ ο πρίγκηπας βρισκόταν με άλλους ευγενείς στα όρια ενός απρόσιτου δάσους για κυνήγι είδε στον ουρανό ένα περίεργο σημάδι, έναν αετό που πάνω στη κεφαλή του έφερε ένα σταυρό. Αμέσως, ο Ιωάννης με τη συνοδεία του ακολουθούν το σταυρό μέσα στο δάσος και στο σημείο όπου σταμάτησε, ο πρίγκηπας έχτισε εκκλησία την οποία επισκεπτόταν επτά φορές την ημέρα, σε σημείο που η γυναίκα του θεωρούσε ότι την απατούσε.

Ε. Το μαρτύριο και ο θρύλος

Ο πιο γνωστός θρύλος για τον Ιωάννη Βλαδίμηρο είναι το μαρτύριό του. Συγκεκριμένα, ο τσάρος των βουλγάρων Ιωάννης Βλαδισλάβος, ανιψιός του Σαμουήλ και γυναικάδελφος του πρίγκηπα, για πολιτικούς λόγους που θα αναφέρω παρακάτω, αποφασίζει να δολοφονήσει τον Ιωάννη Βλαδίμηρο. Η εξιστόρηση του μαρτυρίου είναι εντυπωσιακή: Ενώ οι δύο άνδρες βρίσκονταν στην ύπαιθρο κατά τη διάρκεια μιας συνάντησης, ο Βλαδισλάβος (ο οποίος χαρακτηρίζεται από πηγές ως υποστηρικτής των βογομίλων και εχθρός της ορθοδοξίας) ξεσπαθώνει και προσπαθεί να δολοφονήσει τον Ιωάννη Βλαδίμηρο αλλά δε τα καταφέρνει. Ο γυναικάδελφος του δίνει τότε το δικό του σπαθί με τα εξής λόγια: “Έπαρε και διά την αλήθειαν και την Ορθοδοξίαν, αποκεφάλισέ με. Είμαι έτοιμος ως άλλος Ισαάκ και Άβελ διά την ομολογίαν του Χριστού και την εις Χριστόν Πίστην, να θυσιασθώ.” Πράγματι, ο Ιωάννης Βλαδισλάβος αποκεφαλίζει τον συγγενή του χωρίς κανένα δισταγμό. Τότε, θαυματουργικά, σηκώνεται ο πρίγκηπας και παίρνοντας το κεφάλι του καλπάζει στην εκκλησία όπου είχε χτίσει μέσα στο δάσος. Φτάνοντας στον ναό, ο Ιωάννης προσκυνά και αναφωνεί: “Κύριε εις χείρας σου παρατίθημι το πνεύμα μου”. Με αυτό το τρόπο πεθαίνει ο Ιωάννης Βλαδίμηρος το έτος 1016.

Η παραπάνω αφήγηση δύσκολα γίνεται πιστευτή. Από αυτήν όμως φαίνεται για ακόμα μια φορά η αγάπη του πληθυσμού της Διόκλειας για τον ηγεμόνα του. Μάλιστα ο Ιωάννης Βαδίμηρος ανακηρύχθηκε άγιος, είναι ο πρώτος Σέρβος άγιος.

ΣΤ. Επίλογος – Συμπεράσματα

Το τελευταίο ερώτημα που μένει να απαντηθεί είναι ο λόγος που ο Ιωάννης Βλαδισλάβος δολοφόνησε τον Ιωάννη Βλαδίμηρο. Στο ερώτημα αυτό υπάρχουν δύο πιθανές εξηγήσεις:

Το γεγονός ότι υπήρχε υποψία πως ο Ιωάννης Βλαδίμηρος επιθυμούσε να συνάψει συμμαχία με τον αυτοκράτορα Βασίλειο Β΄για από κοινού δράση κατά του βουλγαρικού κράτους, πράγμα που τον καθιστούσε ένοχο προδοσίας με συνέπεια την ποινή του θανάτου. Ως δεύτερος λόγος της δολοφονίας του Σέρβου πρίγκηπα πρέπει να θεωρηθεί το γεγονός ότι ο τσάρος Ιωάννης Βλαδισλάβος ήταν σφετεριστής, είχε δηλαδή ανέβει στο θρόνο δολοφονώντας τον νόμιμο ηγεμόνα Γαβριήλ Ραντομίρ. Αυτός ο σφετερισμός της εξουσίας σε συνδυασμό με την πολύ δύσκολη κατάσταση του κράτους (τα γεγονότα χρονολογούνται κατά το 1016, δύο μόλις χρόνια πριν τη κατάρρευση της Βουλγαρίας) καθιστούσε τη θέση του Βλαδισλάβου στο θρόνο ευάλωτη. Ο σφετεριστής δηλαδή φοβόταν πως ο εξάδελφός του θα μπορούσε να διεκδικήσει, ως σύζυγος της κόρης του Σαμουήλ, το θρόνο της Βουλγαρίας, κι έτσι αποφάσισε να τον εξοντώσει.

Η ημέρα του μαρτυρίου του Ιωάννη Βλαδίμηρου ήταν η 22α Μαϊου 1016, ημέρα που αποτελεί και τον επίσημο εορτασμό του. Τα λείψανά του σήμερα βρίσκονται στην ορθόδοξη μητρόπολη Τιράνων, και θεωρείται προστάτης των πόλεων του Δυρραχίου και Μπαρ (Βαν) στο νοτιο Μαυροβούνιο.