Ο Παύλος Αλιβιζάτος, κορυφαίος Ελληνας επιστήμονας της Διασποράς, γράφει από το Berkeley, για το «Κ», μια ιστορία φαντασίας για το πώς θα μπορούσε να γίνει το «θαύμα».
Επισκεπτόμενος πρόσφατα την Ελλάδα για λίγες ημέρες, αισθάνθηκα βαθιά θλίψη με όσα είδα και άκουσα. Η οικονομική κρίση διαλύει τον κοινωνικό ιστό, στις συζητήσεις δικαιολογημένα κυριαρχεί η αγωνία της επιβίωσης σε βάθος μηνών, αν όχι εβδομάδων, και κανείς απ' όσους ρώτησα δεν βλέπει το πώς θα μπορούσε να επιτευχθεί μια μακρόπνοη συναίνεση, ώστε να επιτευχθεί η φυγή προς τα εμπρός. Και όμως, πιστεύω ότι η συγκυρία είναι ιδανική για να μπει η χώρα σ' έναν νέο δρόμο. Ο μόνος τρόπος για να συμβεί αυτό είναι η κοινωνία να συζητήσει σοβαρά για το μέλλον της. Να βρει ένα νέο όραμα.
Θα μπορούσε να είναι σαν και αυτό που περιγράφω στο «παραμύθι» μου.
Καθώς μπαίνουμε στην τέταρτη δεκαετία του 21ου αιώνα, λίγες ιστορίες προκαλούν τόσο

ενδιαφέρον όσο το σύγχρονο ελληνικό θαύμα. Εδώ, στην Αθήνα, τα «σημάδια» μιας οικονομίας σε άνθηση βρίσκονται παντού, με την ανεργία κάτω από το 3% και το ΑΕΠ στο 90% εκείνου των HΠΑ!

Μια πόλη που άλλοτε φημιζόταν για τη ρύπανση και το κυκλοφοριακό της είναι πλέον πεντακάθαρη: είναι εκπληκτικό πώς η χώρα έχει επιτύχει υψηλούς δείκτες παραγωγικότητας, κρατώντας την κατά κεφαλήν κατανάλωση ενέργειας στο 1/4 της αμερικανικής.

Δεν είναι μόνο οι παραδοσιακοί πυλώνες της οικονομίας -τουρισμός, ναυτιλία και γεωργία- που στηρίζουν την ανάπτυξη. Η Ελλάδα έχει γίνει διεθνές κέντρο υψηλής τεχνολογίας με οικολογικό προσανατολισμό. Είναι μια χώρα-υπόδειγμα για τη Νότια Ευρώπη και τη Μεσόγειο. Απίστευτο, αν αναλογιστεί κάποιος ότι μόλις 20 χρόνια πριν, με την οικονομία της καταρρακωμένη και το πολιτικό σύστημα υπό διάλυση, θύμιζε καράβι ακυβέρνητο.

Αυτή η ζοφερή κατάσταση ανάγκασε τους πολιτικούς της να αποτολμήσουν τη φυγή εμπρός. Στην ιστορική Διάσκεψη του Φοίνικα, τον Οκτώβριο του 2012, οι ηγεσίες των κομμάτων επί δέκα ημέρες σφυρηλάτησαν το νέο όραμα της χώρας. Εκ των υστέρων, το σχέδιο που εφάρμοσαν φαντάζει εξαιρετικά απλό: ένας συνδυασμός δοκιμασμένων αρχών για το πώς αναπτύσσεται μια ισχυρή και δίκαιη οικονομία, με έξυπνους τρόπους αξιοποίησης του κεφαλαίου και των ιδιαίτερων πολιτιστικών χαρακτηριστικών της Ελλάδας.

Μια τέτοια συμφωνία έμοιαζε αδιανόητη μερικούς μήνες πριν. Και κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί ότι όλα θα ξεκινούσαν από έναν δημόσιο υπάλληλο, στέλεχος της υπερτροφικής ελληνικής γραφειοκρατίας. Η δική του πρωτοβουλία έθεσε σε κίνηση το «ντόμινο» των εξελίξεων που άλλαξαν τη χώρα.

Ενας υπάλληλος κάνει τη διαφορά

Ενα πρωί λοιπόν, και ενώ η Ελλάδα είχε περιπέσει στα τάρταρα της κρίσης, ο Σταμάτης Γραφειοκράτης, έμπειρος υπάλληλος της υπηρεσίας αδειοδότησης επιχειρήσεων του υπουργείου Ανάπτυξης και «δικτυωμένος» συνδικαλιστικά, υποσχέθηκε στον εαυτό του ότι αυτή η μέρα θα ήταν ξεχωριστή: θα βοηθούσε τον επόμενο πολίτη που θα ερχόταν στο γραφείο του για να ξεκινήσει μια νέα εταιρεία, χωρίς το μαρτύριο των γραφειοκρατικών καθυστερήσεων.

Κατά τύχη, οι επόμενοι ήταν ο Φώτης Επιχειρηματίας και ο Ευάγγελος Οικολόγος. Ο Φώτης, ένας νέος ηλεκτρολόγος μηχανικός και επιστήμων των υπολογιστών, και ο Ευάγγελος, ωκεανολόγος, είχαν μια ιδέα για μια εταιρεία που θα αξιοποιούσε την τεχνολογία των «έξυπνων» κινητών σε συνδυασμό μ' έναν μικροσκοπικό σένσορα, προσαρμοσμένο σ' έναν καθετήρα ινών, προκειμένου να «μετράει» την ποιότητα των θαλάσσιων υδάτων σε πραγματικό χρόνο.

Αν και η τελειοποίηση του αισθητήρα τούς είχε δυσκολέψει, ευτύχησαν να βρουν πολύτιμη βοήθεια στο πρόσωπο ενός πρώην καθηγητή του Φώτη στο Πολυτεχνείο. Ο ίδιος καθηγητής ενθάρρυνε έναν από τους καλύτερους φοιτητές του να επιστρέψει στην Ελλάδα από τις ΗΠΑ, προκειμένου να λάβει μέρος στο νέο επιχειρηματικό εγχείρημα, με την επωνυμία SeaNow. Εφόσον η καινοτομία εφαρμοζόταν σε επαρκές εύρος, θα καθιστούσε για πρώτη φορά εφικτή τη «χαρτογράφηση» των ποιοτικών χαρακτηριστικών των ελληνικών θαλασσών με ακρίβεια λεπτού. Οι πληροφορίες θα μπορούσαν να αποδειχθούν πολύτιμες για πολλούς κλάδους, από την αλιεία και τις ιχθυοκαλλιέργειες μέχρι τον τουρισμό και την περιβαλλοντική διαχείριση.

Ο Φώτης και ο Ευάγγελος είχαν περάσει ατελείωτες εβδομάδες προσπαθώντας να βρουν άκρη με τις γραφειοκρατικές διαδικασίες, μέχρι τη στιγμή που ο Σταμάτης, ως από μηχανής θεός, ανέλαβε δράση. Και σαν να μην έφτανε αυτό, κατάφερε να κινητοποιήσει και τους συναδέλφους του, ώστε καθένας από το πόστο του να ελαχιστοποιήσει το χρόνο της αναμονής για σφραγίδες και υπογραφές, την αναγκαιότητα των οποίων ουδείς μπορούσε να αιτιολογήσει.

Μια δελεαστική πρόταση

Η νέα εταιρεία κέντρισε το ενδιαφέρον του Σταμάτη. Και ο ίδιος καταγόταν άλλωστε από ένα νησί που ζούσε από την αλιεία και τον τουρισμό, μέχρι που η υπεραλίευση και η μόλυνση αφάνισαν τον φυσικό του πλούτο. Ο Φώτης και ο Ευάγγελος διέκριναν αμέσως τον ενθουσιασμό του, μαζί και το ταλέντο του να δίνει λύσεις υπό πίεση χρόνου. Η συνδρομή του στη μικρή τους εταιρεία, που είχε μπροστά της τις εκδόσεις αδειών από ακόμη δύο υπουργεία, εγκρίσεις από τράπεζες και ένα σωρό άλλα εμπόδια, θα ήταν υπερπολύτιμη: ακόμη και αν εξασφάλιζαν τις άδειες, θα χρειάζονταν κάποιον να την «τρέχει». Το μικρό αρχικό τους κεφάλαιο, δανεικό από συγγενείς και φίλους, είχε ξοδευτεί για την κατασκευή πρωτοτύπων. Για να έχουν πιθανότητες επιτυχίας, θα έπρεπε από την πρώτη στιγμή να στήσουν ένα γραφείο μικρό, ευέλικτο και αποδοτικό. Ο Σταμάτης είχε αποδείξει ότι τέτοια οργανωτικά ζητήματα τα έπαιζε στα δάχτυλα.

Ο Γραφειοκράτης έμεινε έκπληκτος όταν του πρόσφεραν, όχι μόνο μια θέση, αλλά και σημαντικό μερίδιο στην εταιρεία, υπό τον όρο της αποκλειστικής του απασχόλησης. Αρχικά δίστασε να αφήσει την ασφάλεια του μισθού του από το υπουργείο. Από την άλλη, σκέφτηκε ότι η συμμετοχή σε μια εταιρεία θα μπορούσε να του αποφέρει πολύ περισσότερα από μια σύνταξη του Δημοσίου και, σε τελική ανάλυση, να μη συνεπάγεται πολύ περισσότερο ρίσκο. Η μονιμότητά του στο υπουργείο ήταν πλέον επισφαλής. Τι θα γινόταν αν το δυσβάσταχτο δημόσιο χρέος οδηγούσε σε ομαδικές απολύσεις; Τα 'βαλε κάτω: είχε ακριβώς τόσο χρόνο και τόσο απόθεμα δυνάμεων, όσο χρειαζόταν για να χαράξει μια διαφορετική πορεία ζωής και να πάρει την τύχη του στα χέρια του. Επιπλέον, συνειδητοποιούσε πως, αν η πατρίδα είχε πιθανότητες να ανακάμψει, αυτό θα συνέβαινε μόνο αν ιδιώτες, όπως εκείνος, έπαιρναν την ευθύνη και έβαζαν ένα χεράκι.

Ασυνήθιστη επιλογή για δημόσιο υπάλληλο να αφήσει τη θέση του μετά 15 χρόνια εργασίας. Η οικογένεια και οι φίλοι του Σταμάτη άρχισαν να αναρωτιούνται αν έχει σώας τας φρένας, ενώ συνάδελφοί του από το σωματείο υποπτεύονταν ότι έχει ξεπουληθεί. Και όμως… Για τον Γραφειοκράτη κάθε μέρα είχε αποκτήσει νέο νόημα. Με τη βοήθειά του, η μικρή εταιρεία μπήκε σε τροχιά ανάπτυξης. Μέσα σε λίγους μήνες είχε αποκτήσει πολλούς συνδρομητές και οι υπηρεσίες της διευρύνονταν πέρα από κάθε προσδοκία. Ο Σταμάτης ένιωθε περήφανος για τη δουλειά του: αν η SeaNow πετύχαινε, θα μπορούσε να συνεισφέρει, με πολύτιμες πληροφορίες, στην αποκατάσταση «πληγωμένων» οικοσυστημάτων.

Η δραστηριότητά της γινόταν γνωστή από στόμα σε στόμα. Εφτασε και στα αυτιά ενός δημοσιογράφου, που ζήτησε συνέντευξη από την ομάδα της SeaNow. Λίγες ημέρες μετά, η ιστορία της δημοσιεύτηκε σ' ένα από τα πιο έγκυρα έντυπα της χώρας. Σε μιαν άλλη συγκυρία, θα μπορούσε να εκληφθεί ως μεμονωμένη περίπτωση και να ξεχαστεί. Ομως μέσα στη γενική απελπισία, πολλοί, πάρα πολλοί, της έδωσαν προσοχή. Η SeaNow έγινε η «σπίθα» που πυροδότησε ένα νέο κοινωνικό κίνημα.

Πολιτικοί στο ύψος των περιστάσεων


Ανάμεσα σε εκείνους που ενδιαφέρθηκαν ήταν και ένα από τα πιο λαμπρά «μυαλά» της Ελλάδας, εξέχον μέλος της επιχειρηματικής κοινότητας και συντηρητικών πεποιθήσεων, που είχε μπει στον πολιτικό στίβο πριν από δέκα χρόνια. «Αν ένας γραφειοκράτης σαν τον Σταμάτη μπορεί να κάνει μια τόσο σημαντική αλλαγή, ίσως έχει ωριμάσει ο καιρός για μια πιο ανοιχτή πολιτική συζήτηση», σκέφτηκε. Ο συγκεκριμένος άνθρωπος είχε πνεύμα πρακτικό και ανέκαθεν διατηρούσε καλές σχέσεις με στελέχη άλλων κομμάτων, ακόμη και αν οι απόψεις τους διέφεραν ριζικά. Ηρθε, λοιπόν, σε επαφή με μια πρώην υπουργό Παιδείας, από μια πρώην σοσιαλιστική κυβέρνηση - μια γυναίκα με ισχυρά «αριστερά» διαπιστευτήρια, αλλά και με τη φήμη ανθρώπου ανοιχτόμυαλου, που κοιτάζει μπροστά.

Οι δυο τους άρχισαν να συναντιούνται και να συζητούν για το μέλλον της Ελλάδας. Σ' αυτές τις συναντήσεις τους, εκκολάφθηκε το σχέδιο για τη Διάσκεψη του Φοίνικα: αμφότεροι θα ασκούσαν πίεση στις ηγεσίες των κομμάτων τους να συναντηθούν, κεκλεισμένων των θυρών, και να συζητήσουν για την πορεία της χώρας σε βάθος χρόνου, με ζητούμενο τη συμφωνία επί βασικών αρχών, από τις οποίες θα μπορούσε να ξεπηδήσει μια νέα Ελλάδα.

Χρειάστηκαν κάμποσος χρόνος και πολλή πειθώ, αλλά… ανάγκα και θεοί πείθονται. Η Διάσκεψη τελικά έλαβε χώρα το φθινόπωρο του 2012, με τη συμμετοχή των κομματικών ηγεσιών, καθώς και επίλεκτων τεχνοκρατών. Οι διαφορές αντιλήψεων ήταν τόσο ριζικές που, αρχικά, η συνεννόηση έμοιαζε αδύνατη. Και όμως, μετά το αρχικό στάδιο των έντονων διαξιφισμών κατάφεραν να φτάσουν στον «πυρήνα» και να καταλήξουν σε κοινό τόπο για μια σειρά από ζητήματα που έμεναν «κλειστά» για πάνω από 20 χρόνια.

Προηγουμένως, η Αριστερά επιχειρηματολογούσε μονότονα υπέρ των δικαιωμάτων των εργαζομένων, ζητούσε όλο και μεγαλύτερο κοινωνικό κράτος, όλο και αυστηρότερο έλεγχο στην επιχειρηματική δραστηριότητα, χωρίς απαραίτητα να λαμβάνει υπόψη τις συνέπειες για τον ιδιωτικό τομέα. Από την πλευρά της, η Δεξιά πολλές φορές αρκούνταν σε ρόλο συνηγόρου συγκεκριμένων εύπορων ιδιωτών, περιστασιακά πριμοδοτώντας τον παλαιού τύπου καπιταλισμό: έδινε έμφαση στην απελευθέρωση της αγοράς και την αποδυνάμωση των εργατικών συνδικάτων. Ηταν προφανές ότι τόσο η Αριστερά όσο και η Δεξιά έκαναν συστηματική κατάχρηση της εξουσίας, προσφέροντας αφειδώς διορισμούς σε ψηφοφόρους τους και διογκώνοντας, από κοινού, τον δημόσιο τομέα σε μη βιώσιμα επίπεδα.

Στη Διάσκεψη του Φοίνικα επιτεύχθηκε μια νέα ομοφωνία και γεννήθηκε ένας νέος Κεντρώος συνασπισμός, μια συμμαχία που αναγνώριζε ότι η οικονομική ελευθερία είναι απαραίτητη συνθήκη για να δημιουργηθεί πλούτος, αλλά με την προϋπόθεση ενός ισχυρού δικτύου κοινωνικής προτασίας, που θα διασφάλιζε τα δικαιώματα των εργαζομένων και τη συνδικαλιστική τους εκπροσώπηση. Τα σκανδιναβικά κράτη, με τους υψηλούς δείκτες ανάπτυξης, τους υγιείς ιδιωτικούς κλάδους και τις εκτεταμένες κοινωνικές υπηρεσίες, αποτέλεσαν το μοντέλο που η Ελλάδα θα εφάρμοζε.

Τέσσερα πρακτικά μέτρα

Χρειάστηκε ένας χρόνος για να προχωρήσουν οι μεταρρυθμίσεις. Πρώτα, εφαρμόστηκε μια νέα πολιτική κοινωνικής προστασίας των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα. Θεσπίστηκε εφάπαξ αποζημίωση σε δημοσίους υπαλλήλους που θα μεταπηδούσαν στον ιδιωτικό τομέα για τουλάχιστον τρία χρόνια. Αντιστοίχως, προσφέρθηκε εφάπαξ επιδότηση σε ιδιωτικές επιχειρήσεις για κάθε πρώην δημόσιο υπάλληλο που θα προσελάμβαναν, προκειμένου να τον μετεκπαιδεύσουν. Συστάθηκε επταμελής επιτροπή καταπολέμησης της γραφειοκρατίας, αποτελούμενη από οικονομολόγους και επιστήμονες της τεχνολογίας, στην οποία ιδιώτες μπορούσαν να προσφεύγουν για να προσβάλλουν χρονοβόρους μηχανισμούς και διαδικασίες αδειοδότησης. Στην επιτροπή, μάλιστα, εκχωρήθηκε η δικαιοδοσία να απαλείφει αχρείαστους κανονισμούς και να ορίζει μόνη της τη σειρά προτεραιότητας των υποθέσεων. Ο ρόλος της ήταν ανακουφιστικός για τον ιδιωτικό τομέα. Χιλιάδες γραφειοκρατικά εμπόδια ήρθησαν μέσα σε δύο μόλις χρόνια. Μέσα σε τρία χρόνια, η συρρίκνωση του Δημοσίου κατά 30%, σε συνδυασμό με την απελευθέρωση της επιχειρηματικής δραστηριότητας από τα δεσμά της, είχαν φέρει θεαματικά αποτελέσματα. Η Ελλάδα εξελισσόταν στην πιο δυναμική οικονομία της Μεσογείου και το επίπεδο διαβίωσης ανέβαινε για όλους.

Οι συμμετέχοντες στη Διάσκεψη του Φοίνικα αναγνώρισαν ότι, ανά τον κόσμο, βρίθουν τα παραδείγματα στοχευμένων κρατικών παρεμβάσεων που οδήγησαν νέους κλάδους της οικονομίας στο δρόμο της ανάπτυξης. Κατέληξαν σε μια ξεκάθαρη συμφωνία ότι η Ελλάδα θα συνέχιζε να επενδύει στα παραδοσιακά της «όπλα», του τουρισμού, της ναυτιλίας και της ποιοτικής αγροτικής παραγωγής, μέσα από ισχυρές συνέργειες δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Αλλά την ίδια στιγμή, διέβλεψαν ότι η ελληνική οικονομία όφειλε να αναπτύξει έναν καινοτόμο, υψηλής ποιότητας εξαγωγικό κλάδο, που θα της έδινε προστιθέμενη αξία σε έναν κόσμο όπου τα εργατικά χέρια της δεν ήταν πια τόσο ανταγωνιστικά όσο στο παρελθόν. Πώς αλλιώς θα μπορούσε η Ελλάδα να σταθεί απέναντι σε αναδυόμενες αγορές, ασιατικές και άλλες, με μεγαλύτερους πληθυσμούς;

Eπένδυση στους νέους επιστήμονες

Η ηγεσία αναγνώρισε ένα συγκριτικό πλεονέκτημα, μια αξία σεβαστή και βαθιά ριζωμένη επί χιλιετίες στον πυρήνα της ελληνικής κουλτούρας, που θα μπορούσε να δώσει την απάντηση: την εκπαίδευση. Η Ελλάδα είχε καταφέρει να παραγάγει έναν σημαντικό αριθμό μηχανικών και επιστημόνων υψηλού επιπέδου. Πολλοί παρέμεναν άνεργοι. Ακόμη περισσότεροι ήταν διεσπαρμένοι ανά τον κόσμο. Αυτή η «δεξαμενή» ταλέντων αποτελούσε το κλειδί.

Η SeaNow ήταν εκείνη που έδειξε το στόχο στους ηγέτες της χώρας. Αποφάσισαν ότι η χώρα θα ανέπτυσσε έναν κλάδο υψηλής τεχνολογίας, εστιασμένο στην οικολογία και στα οικοσυστήματα, στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τις τηλεπικοινωνίες. Αυτό το όραμα ήταν απόλυτα συμβατό με τους παραδοσιακούς τομείς του τουρισμού, της γεωργίας και της ναυτιλίας, οπότε δεν υπήρχε περίπτωση η «νέα οικονομία» να αναπτυχθεί εις βάρος τους. Εάν η Ελλάδα ήθελε να προστατεύσει τις εκπληκτικές φυσικές της ομορφιές και παράλληλα να αναπτύξει μια νέα οικονομία υψηλού επιπέδου, θα έπρεπε να διαμορφώσει έναν νέο τρόπο οικολογικής σκέψης και να δημιουργήσει μια νέα, οικολογικά εστιασμένη βιομηχανία. Εάν το πετύχαινε εσωτερικά, τότε θα κατείχε την κρίσιμη τεχνογνωσία που θα ήταν σε πρώτη ζήτηση παγκοσμίως τις επόμενες δεκαετίες.

Μέσα σε ένα χρόνο από τη Διάσκεψη του Φοίνικα, η Ελλάδα θέσπισε ένα νέο πλέγμα πολιτικής, προκειμένου να δώσει ώθηση σ' αυτόν τον κλάδο. Καθιέρωσε ένα σύστημα κινήτρων, ώστε νέοι Ελληνες μηχανικοί και επιστήμονες να περάσουν χρόνο σε κορυφαία ερευνητικά κέντρα του εξωτερικού για να αποκτήσουν εμπειρία. Υποστήριξε τους καλύτερους με πτυχιακές και μεταδιδακτορικές υποτροφίες, με απαραίτητη προϋπόθεση να επιστρέψουν στη χώρα. Αναγνώρισε τη διεθνή εμπειρία ως κρίσιμο προσόν στις προσλήψεις διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού. Θέσπισε νέα ισχυρά κίνητρα για καθηγητές και επιστήμονες που θα παρήγαν καινοτομίες. Τους ενθάρρυνε να αφιερώνουν μέρος του χρόνου τους προκειμένου να συμμετέχουν, ως σύμβουλοι, σε δραστηριότητες του ιδιωτικού τομέα. Αυτές οι πολιτικές βοήθησαν στο να διαμορφωθεί το κατάλληλο πνευματικό και εκπαιδευτικό περιβάλλον.

Το κράτος ίδρυσε «κοιτίδες» στα δημόσια εργαστήρια και πανεπιστήμια, όπου καινοτόμοι επιχειρηματίες μπορούσαν να ξεκινούν μικρές εταιρείες, με την τεχνική υποστήριξη του επιστημονικού δυναμικού της χώρας. Η Ελλάδα συνεργάστηκε στενά με τη νέα βιομηχανία, επιτρέποντάς της να ανοίξει το δρόμο σε νέα πρότυπα ενεργειακής απόδοσης, γεωργίας και διαχείρισης υδάτινων πόρων, σε συνάρτηση πάντα με την προστασία της ποιότητας του νερού και του αέρα. Τα περιβαλλοντικά πρότυπα εφαρμόστηκαν σταδιακά. Οσο περισσότερο η βιομηχανία αναπτυσσόταν, οι απαιτήσεις μεγάλωναν. Το 2025, είχαν φτάσει σε επίπεδο ανώτερο από πολλών ανεπτυγμένων χωρών.

Ετσι, η Ελλάδα ήταν σε θέση να δημιουργεί νέα προϊόντα που ανταποκρίνονταν σε αυτές τις φιλόδοξες προδιαγραφές, να γίνεται όλο και πιο ανταγωνιστική και τελικά να αναπτύσσει δικές της τεχνολογίες σε κρίσιμους τομείς, όπως ο καθαρισμός και η αφαλάτωση ύδατος, οι καλλιέργειες χωρίς φυτοφάρμακα και η διαχείριση του θαλάσσιου πλούτου: σήμερα, όλος ο κόσμος τη ζηλεύει.

Η Ελλάδα βοήθησε τον συγκεκριμένο κλάδο να αναπτυχθεί, αρχικά ως «πελάτης» του, την περίοδο που ακόμη βρισκόταν στις αρχές του. Ενθάρρυνε ξένες εταιρείες υψηλής τεχνολογίας με περιβαλλοντικό προσανατολισμό να εγκαταστήσουν εργοστάσια και ερευνητικά κέντρα εντός των συνόρων της. Μέσα σε 20 χρόνια, κατάφερε να δημιουργήσει δέκα ελληνικές εταιρείες με ηγετική θέση στον κλάδο, ο οποίος σήμερα απασχολεί 500.000 Ελληνες.

Η Ελλάδα το 2030 είναι μια χώρα διαφορετική από ό,τι 20 χρόνια πριν, τότε που έμοιαζε παγιδευμένη σ' έναν φαύλο κύκλο κρίσης. Είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα του πώς μια κοινωνία κατάφερε να ενώσει τις δυνάμεις της, την πιο σκοτεινή της ώρα, και να χαράξει μια νέα πορεία.

* Ο Παύλος Αλιβιζάτος είναι καθηγητής Χημείας στο Μπέρκλεϊ, διευθυντής του Εθνικού Εργαστηρίου Λόρενς Μπέρκλεϊ και πρωτοπόρος της νανοτεχνολογίας, με πολλές βραβεύσεις στο ενεργητικό του. Ζει στην Αμερική, αλλά «πονάει» για τη δοκιμαζόμενη πατρίδα.

πηγη